ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ,
Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2021.
Η μελέτη του καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη, διερευνά τον τρόπο με τον οποίο το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το ηγετικό πνευματικό κέντρο στην Ορθόδοξη Εκκλησία με έδρα την Κωνσταντινούπολη, αντιμετώπισε την πρόκληση των πολιτικών εξελίξεων από την εποχή της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα. Το βιβλίο σκιαγραφεί το πώς υπό τους Οθωμανούς, παρά τις δύσκολες περιστάσεις, κατάφερε το Πατριαρχείο να αντλήσει από την τεράστια συμβολική και ηθική του δύναμη και οργάνωση για να προασπίσει την ενότητα και την καθολικότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το πώς αγωνίστηκε να επιτελέσει αυτό το έργο κατά την περίοδο της ανάδυσης του εθνικισμού όταν οι Εκκλησίες εντός των νέων εθνών-κρατών κήρυσσαν μονομερώς την αυτονομία τους υποκύπτοντας σε τοπικές εθνικές επιταγές και τον τρόπο με τον οποίο αναμετρήθηκε η Εκκλησία, κατά τον εικοστό αιώνα, με την άνοδο της εθνικιστικής Τουρκίας, την παρακμή της Ορθοδοξίας στη Μικρά Ασία και με τον Ψυχρό Πόλεμο. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με την εκτίμηση της θέσης και των προοπτικών του Πατριαρχείου στην περιοχή του και γενικότερα στον σύγχρονο κόσμο.
Ο βραβευμένος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών αναλύει την πορεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου εν μέσω των πολιτικών και ιστορικών εξελίξεων που συντελέστηκαν από το 1453 μέχρι τη σύγχρονη εποχή.
Ειδικότερα, ως πρώτος «σταθμός» μπορεί να θεωρηθεί η εποχή του Διαφωτισμού, καθώς και η περίοδος της οθωμανικής κυριαρχίας στον ελλαδικό χώρο μέχρι τη δημιουργία των ανεξάρτητων κρατών στη Βαλκανική Χερσόνησο. Πιο συγκεκριμένα, ο συγγραφέας προχωρά στην κατάρριψη του στερεοτύπου περί πλήρους αντίθεσης μεταξύ των ιδεών του Διαφωτισμού και της Ορθόδοξης Εκκλησίας, παραθέτοντας και τις ανάλογες πηγές. Έπειτα, αναφέρεται στη θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά την περίοδο της Οθωμανοκρατίας, τον ρόλο που αυτό κατείχε ως θεσμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την αντιμετώπισή του από τους Σουλτάνους σε ειδικές ιστορικές περιστάσεις. Ακόμα, αναλύει τη διαμόρφωση των αυτοκέφαλων εθνικών Εκκλησιών στα νεοσύστατα βαλκανικά κράτη και τις σχέσεις αυτών με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Επικεντρώνεται επίσης στη στάση του Οικουμενικού Πατριαρχείου έναντι της ιδεολογίας του εθνικισμού κατά τον 19ο αιώνα. Στη συνέχεια εξετάζεται η είσοδος στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Κατά την περίοδο αυτή, οι διακυμάνσεις στις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας έχουν αντίκτυπο στη λειτουργία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αναλύει επίσης τις προσπάθειες δημιουργίας μιας «θρησκευτικής διεθνούς» στη σύγχρονη εποχή, όπου ο ορθόδοξος κόσμος θα επιστρέψει στην οικουμενικότητά του, μακριά από τις διαφορές που οφείλονται στον εθνικισμό.
Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στην κατάρριψη ενός ακόμα στερεοτύπου. Συγκεκριμένα, μέσω τριών παρατηρήσεων, ο συγγραφέας επιθυμεί να δώσει ένα τέλος στην άποψη ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την εχθρότητα και τις συγκρούσεις μεταξύ των βαλκανικών κρατών.
