FAREED ZAKARIA.,
Μετάφραση: Γιώτα Κουρμένταλα,
Εισαγωγή: Σωτήρης Ντάλης,
εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2022.
Οι New York Times το αποκάλεσαν «το ακιδωτό σφαιρίδιο που κάνει τον γύρο του κόσμου». Στα τέλη Ιανουαρίου, η Alissa Eckert και ο συνεργάτης της Dan Higgins στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών ανέλαβαν να δημιουργήσουν μια απεικόνιση του νέου κορωνοϊού. Αυτό που χρειαζόταν ήταν «κάτι που θα τραβήξει την προσοχή του κοινού», εξήγησε αργότερα η Eckert στους Times. Αυτό που έφτιαξαν ήταν μια εικόνα ενός ασημόχρωμου σφαιριδίου με έντονες βυσσινί ακίδες. Ήταν υποβλητικό και ανησυχητικό και αμέσως έκανε την εμφάνισή του παντού, στις εφημερίδες, στα περιοδικά και στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Αν αυτή τη στιγμή σκεφτείτε πώς μοιάζει ένας κορωνοϊός, τότε το πιθανότερο είναι ότι στον νου σας θα έρθει η εικόνα που έφτιαξαν η Eckert και ο Higgins ή μια παραλλαγή της. Στον ελαφρώς μακάβριο κόσμο των επαγγελματιών ιατρικών εικονογράφων, η εικόνα είναι γνωστή ως «κοντινό πλάνο», μια κοντινή απεικόνιση ενός ιϊκού σωματιδίου που το κάνει να φαίνεται απειλητικό αλλά και πελώριο. Στην πραγματικότητα ο νέος κορωνοϊός είναι περίπου το 1/10.000 του μεγέθους της τελείας που θα μπει στο τέλος αυτής της πρότασης.
Συχνά μας συμβουλεύουν να κατευθύνουμε την σκέψη μας στα μεγάλα πράγματα. Ίσως όμως πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τα μικρά, υπογραμμίζει ο Fareed Zakaria, συγγραφέας πολλών βιβλίων και οικοδεσπότης της εμβληματικής εκπομπής του CNN για τις διεθνείς υποθέσεις, Fareed Zakaria GPS. Είμαστε ικανοί να φανταζόμαστε τους μεγάλους, παραδοσιακούς κινδύνους που υπάρχουν, όσο κι αν είναι πλέον απίθανο να συμβούν, όπως μια στρατιωτική επίθεση ή εισβολή και να σχεδιάζουμε την οργανωμένη αντιμετώπισή τους. Οι κυβερνήσεις δαπανούν τρισεκατομμύρια δολάρια για να στήσουν τεράστιους στρατούς, για να μπορούν να εντοπίζουν την κίνηση των στρατευμάτων σε όλο τον πλανήτη και για να εκτελούν παιχνίδια πολέμου ενάντια σε πιθανούς εχθρούς. Ο αμυντικός προϋπολογισμός των ΗΠΑ μόνο φτάνει τα εφτακόσια πενήντα τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Κι όμως, δεν είμαστε σε θέση να αμυνθούμε απέναντι σε ένα μικροσκοπικό μικρόβιο. Κάλλιστα μπορεί να αποδειχθεί ότι αυτός ο ακιδωτός ιός θα προκαλέσει την μεγαλύτερη οικονομική, πολιτική και κοινωνική καταστροφή στην ανθρωπότητα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αυτό το βιβλίο του Zakaria δεν αφορά την πανδημία αλλά μάλλον τον κόσμο που θα δημιουργηθεί ως αποτέλεσμα της πανδημίας και – το σημαντικότερο – τη δική μας αντίδραση σ’ αυτόν τον κόσμο. Κάθε μεγάλος κλυδωνισμός μπορεί να έχει πολλά και διάφορα αποτελέσματα, ανάλογα με την κατάσταση του κόσμου τη δεδομένη στιγμή και το πώς αντιδρούν τα άτομα – με φόβο ή άρνηση ή προσαρμογή. Στην περίπτωση του νέου κορωνοϊού, η επίδραση διαμορφώνεται από την πραγματικότητα ότι ο κόσμος χαρακτηρίζεται από βαθιά διασύνδεση, ότι οι χώρες ήταν απροετοίμαστες για την πανδημία και ότι όταν ξέσπασε, πολλές χώρες –συμπεριλαμβανομένων και των πλουσιότερων κρατών του κόσμου – έκλεισαν τις κοινωνίες και τις οικονομίες τους κατά τρόπο πρωτοφανή στην παγκόσμια ιστορία.
Tο βιβλίο αφορά τον «μεταπανδημικό κόσμο» όχι επειδή ο κορωνοϊός ανήκει πια στο παρελθόν, αλλά επειδή έχουμε περάσει ένα κρίσιμο όριο. Σχεδόν όλοι οι εν ζωή κάτοικοι του πλανήτη δεν είχαν ζήσει μέχρι σήμερα καμία επιδημία. Τώρα όμως ξέρουμε τι θα πει αυτό. Έχουμε βιώσει τις δυσκολίες και το κόστος της αντιμετώπισής της. Η πανδημία του Covid-19 μπορεί να επιμείνει, αλλά ακόμα κι αν εξουδετερωθεί, είναι σχεδόν βέβαιο πως στο μέλλον θα κάνουν την εμφάνισή τους άλλες επιδημίες. Με αυτήν τη γνώση και την εμπειρία ζούμε πλέον σε μια νέα εποχή: την μεταπανδημική.
Ποιες είναι ακριβώς οι συνέπειες αυτής της πανδημίας; Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι θα αποδειχθεί το καταλυτικό γεγονός της σύγχρονης ιστορίας, μια στιγμή που θα αλλάξει για πάντα τον ρου της. Άλλοι πιστεύουν ότι αμέσως μετά το εμβόλιο, όλα θα είναι όπως πριν. Ωστόσο, άλλοι ισχυρίζονται ότι η πανδημία θα επιταχύνει μάλλον την ιστορία του κόσμου παρά θα την αναδιαμορφώσει. Αυτό το τελευταίο σενάριο φαίνεται να είναι και το πιθανότερο. Λέγεται ότι ο Λένιν είπε κάποτε, « Υπάρχουν δεκαετίες που δεν συμβαίνει τίποτε και υπάρχουν βδομάδες που συμβαίνουν δεκαετίες.» Από πολλές απόψεις ο μεταπανδημικός κόσμος θα είναι μια επιταχυμένη εκδοχή του κόσμου που ξέρουμε. Αν όμως βάλουμε τη ζωή στο «γρήγορο», τα γεγονότα παύουν να εξελίσσονται φυσιολογικά και οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές ή και θανάσιμες. Στη δεκαετία του 1930, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες εκσυγχρονίζονταν με σταθερό ρυθμό, οδηγώντας τους ανθρώπους από την γεωργία στη βιομηχανία. Η Σοβιετική Ένωση αποφάσισε να επιταχύνει βίαια αυτή τη διαδικασία. Αυτή η απόφαση, η κολεκτιβοποίηση της γεωργίας, οδήγησε σε λιμό, στην «εκκαθάριση» εκατομμυρίων γεωργών, σε μια σκληρή δικτατορία και στην αποδόμηση της σοβιετικής κοινωνίας. Όταν ένας κόσμος λειτουργεί με στεροϊδή μπορεί να υποστεί απρόβλεπτες παρενέργειες.
Η ζωή μετά την πανδημία θα είναι διαφορετική για τα κράτη, τις εταιρείες και ειδικά για τα άτομα. Ακόμα κι αν η οικονομία και η πολιτική επιστρέψουν στην κανονικότητα, οι άνθρωποι δεν θα επιστρέψουν. Θα έχουν περάσει μια πρωτοφανή, δύσκολη δοκιμασία και θα έχουν την αίσθηση μιας νέας, πολύτιμης ευκαιρίας.
