Του Σωτήρη Ντάλη
Τον περασμένο μήνα πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα ένα συνέδριο για τη θέση της Ελλάδας στη Μεσόγειο από το 1821-2021, που συνδιοργάνωσαν το Ιδρυμα Μεσογειακών Μελετών, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Πειραιώς και το υπουργείο Εξωτερικών.
Οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν προσέγγισαν τις γεωπολιτικές, πολιτικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές διαστάσεις και έδειξαν για άλλη μια φορά πως, οποιαδήποτε προσπάθεια προσέγγισης του ρόλου και της θέσης της Μεσογείου καταλήγει σε έναν αναστοχασμό στην κληρονομιά της μνήμης και της κουλτούρας της Μεσογείου. Πρόκειται για την ανάγκη προσέγγισης της πολλαπλής, επικής, τραγικής και εκπληκτικής κληρονομιάς των λαών της Μεσογείου.
Έτσι και σήμερα που επιχειρούμε να ξαναδούμε τη συνάντηση μιας μεσογειακής χώρας, της Ελλάδας με το Ευρωπαϊκό Σχέδιο, πρέπει να αποδεχτούμε τη μεσογειακή πολυμορφία, όχι για να οδηγηθούμε ξανά στη διαίρεση αλλά για να αναζητήσουμε την κατανόηση και εν τέλει την ένωση.
Έχουμε ανάγκη την κατανόηση της ενότητας, της πολυφωνίας και των σημείων σύγκρουσης της Μεσογείου.
Ένας κορυφαίος ευρωπαίος πολιτικός με ουσιαστική παιδεία, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, πριν από την έναρξη της συνόδου των ευρωμεσογειακών χωρών στην Αζαξιό της Κορσικής στις 10 Σεπτεμβρίου του 2020, με ανάρτησή του στο Τwitter, υπογράμμιζε ότι η Γαλλία «βλέπει» τη Μεσόγειο ως θάλασσα που θα επικρατεί μόνο ειρήνη και σταθερότητα. «Pax Mediterranea» ήταν το λακωνικό μήνυμα του γάλλου προέδρου στο Τwitter, παραφράζοντας το περίφημο Pax Romana (Ρωμαϊκή ειρήνη), που επικρατούσε την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Πράγματι, η Μεσόγειος είχε πάντα έναν πολιτικό ρόλο. Γιατί είναι ταυτόχρονα η θάλασσα που χωρίζει την Ευρώπη από την Αφρική, ένα σύνορο που κάποιοι θα επιθυμούσαν να ονομάσουν «φυσικό» ανάμεσα σε διαφορετικούς κόσμους, αλλά ταυτόχρονα και ένας γεωγραφικός χώρος με πολλές ενδείξεις ομοιογένειας. Αποτελεί επίσης, και κυρίως, τόπο ανταλλαγών και επαφών: εμπορικών, πολιτισμικών, ανθρώπινων…
Η περιοχή της Μεσογείου είναι και σήμερα ένας χώρος θεμελιωδώς πολιτικός, στην καρδιά της επικαιρότητας με συγκρούσεις δίχως τέλος, μεταναστευτικές και προσφυγικές «κρίσεις», ενώσεις εδαφικές ή εμπορικές, επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις.
Οι πολιτικές για τη Μεσόγειο καταδεικνύουν και χαράζουν μονοπάτια σκέψης σχετικά με την κατάσταση σε αυτό το θαλάσσιο σταυροδρόμι που όλοι θα ήθελαν να μπορούν να ονομάζουν Mare Nostrum, γράφουν οι Η. Laurens και Μ. Rey στο βιβλίο τους «Η Μεσόγειος σε αναζήτηση του εαυτού της» (εκδ. Μελάνι).
Τι είναι όμως η Μεσόγειος; Σε ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα που αφορά μια πόλη της Μεσογείου και το λιμάνι της, τη Μασσαλία, ο συγγραφέας του, ο Ζαν Κλοντ Ιζό, γράφει για την πόλη του μέσα από τα πιο σύγχρονα ερωτήματα που αφορούν το μέλλον της Μεσογείου. Πηγή έμπνευσής του και σημείο αναφοράς για τις απόψεις του, αποτελούν σε μεγάλο βαθμό το βιβλίο του Fernand Braudel, «Η Μεσόγειος» και κυρίως το σημαντικό έργο του Predrag Matvejevitch, «Μεσογειακή Σύνοψη», τα οποία θα έπρεπε να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και για όλους εκείνους που μιλούν για το μέλλον αυτής της γωνιάς του κόσμου.
Για τον Fernand Braudel, η Μεσόγειος είναι χίλια πράγματα μαζί. Δεν είναι ένα μόνο τοπίο αλλά αμέτρητα τοπία. Δεν είναι μία θάλασσα αλλά διαδοχή θαλασσών. Δεν είναι ένας πολιτισμός, αλλά πολιτισμοί που συσσωρεύονται ο ένας πάνω στον άλλο. Είναι ένα πανάρχαιο σταυροδρόμι. Εδώ και αιώνες τα πάντα συνέρρεαν προς αυτή, αναστάτωναν και εμπλούτιζαν την ιστορία της.
Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα πού φτάνει η Μεσόγειος γιατί η Μεσόγειος δεν είναι μόνο γεωγραφία. Τα σύνορά της δεν εγγράφονται ούτε στον χώρο ούτε στον χρόνο. Πώς να τα ορίσεις και σε σχέση με τι; Δεν είναι ιστορικά, ούτε εθνικά, ούτε εθνολογικά, ούτε κρατικά, υποστηρίζει ο Πρέντραγκ Ματβέγεβιτς και μας προτείνει ν’ αναζητήσουμε πρώτα απ’ όλα ένα σημείο εκκίνησης: ακτή ή σκηνικό, λιμάνι ή γεγονός, πλου ή αφήγηση.
Από πού ξεκινάμε δεν έχει τόση σημασία. Σημασία έχει πού φτάνουμε. Γιατί είναι φορές, κυρίως όταν το ταξίδι είναι μακρύ, που όλες οι θάλασσες μοιάζουν να είναι μία και μόνη, η ίδια θάλασσα, κι άλλοτε πάλι η καθεμιά τους φαντάζει διαφορετική.
Η Μεσόγειος δεν είναι μόνο ιστορία και δεν ανέχεται τα πολύ στενά όρια.
Ο Ζορζ Σιμενόν επιχειρώντας να δώσει έναν ορισμό της Μεσογείου γράφει στο ημερολόγιό του: «Η Μεσόγειος είναι μια απέραντη θάλασσα, χωρίς ακριβή όρια, με διάφορα ασαφή σημεία αναφοράς: η Τουλόν και ο στόλος της, η Νίκαια και το καρουζέλ της, η Νεάπολη και το ηφαίστειό της, ο Πειραιάς και ο Παρθενώνας, η Κορσική και απέναντι οι Άραβες, οι καμήλες και η άμμος».
Για τον Σιμενόν η Μεσόγειος είναι πρώτα απ’ όλα πολύ μικρή. Δεν είναι τυχαίο το ότι ορίζεται ως λεκάνη, αλλά θα ήταν καλύτερα να την αποκαλέσουμε δρόμο.
Άραγε και δρόμος ειρήνης;
Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Πρόσφατο έργο του: «Mare Nostrum: Μετατοπίσεις Ισχύος στον Γεωπολιτικό Χάρτη της Μεσογείου» (εκδ. Παπαζήση 2020)
Πηγή: Τα Νέα 23-12-2021
