ΧΡΗΣΤΟΣ ΡΟΖΑΚΗΣ

Πανεπιστημιακός, πρώην υφυπουργός Εξωτερικών

 

Ο κ. Ερντο­γάν δια­τρέ­χει μια πε­ρί­ο­δο έντο­νων ανα­τα­ρά­ξε­ων τόσο στο εσω­τε­ρι­κό, όσο και στις διε­θνείς σχέ­σεις της Τουρ­κί­ας. Από τη μια η με­γά­λη οι­κο­νο­μι­κή κρί­ση που μα­στί­ζει τη χώρα (και της οποί­ας το για­τρι­κό δεν μοιά­ζει να εί­ναι τα χα­μη­λά επι­τό­κια) και που για πρώ­τη φορά θέ­τει σε αμ­φι­σβή­τη­ση την πρω­το­κα­θε­δρία του με­γά­λου ηγέ­τη, ο οποί­ος είχε για χρό­νια κρα­τή­σει αλώ­βη­τη την επι­κυ­ριαρ­χία του στην τουρ­κι­κή πο­λι­τι­κή σκη­νή. Κι από την άλλη η σχε­τι­κή απο­μό­νω­ση της χώ­ρας στα διε­θνή πράγ­μα­τα, με κύ­ριο στοι­χείο τη δυ­σχέ­ραν­ση των αμε­ρι­κα­νο­τουρ­κι­κών σχέ­σε­ων, για τους γνω­στούς λό­γους. Πάντως οφεί­λου­με να ανα­γνω­ρί­σου­με ότι όλα τα πάθη που υφί­στα­ται σή­με­ρα η Τουρ­κία οφεί­λο­νται σε επι­λο­γές του ίδιου του κυ­βερ­νή­τη, που στην προ­σπά­θειά του να ανα­στη­λώ­σει τε­χνη­τά την Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία έχει οδη­γή­σει τη χώρα στα τρέ­χο­ντα αδιέ­ξο­δα.

Μέσα σε αυ­τόν τον κα­ται­γι­σμό θε­με­λια­κών με­τα­βο­λών στην τουρ­κι­κή διε­θνή φυ­σιο­γνω­μία, η χώρα μας έχει δε­χτεί μια σει­ρά από εχθρι­κές ενέρ­γειες, που ξε­κι­νούν με τα επει­σό­δια στον Έβρο, συ­νε­χί­ζο­νται με τις περ­σι­νές ενέρ­γειες στην Ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο και κο­ρυ­φώ­νο­νται με την «γα­λά­ζια πα­τρί­δα» και την ευ­θεία αμ­φι­σβή­τη­ση της ελ­λη­νι­κής κυ­ριαρ­χί­ας στα ακραία νη­σιά του Αιγαί­ου Πελά­γους.

Είναι αλή­θεια ότι η Τουρ­κία είχε από τα πρώ­τα χρό­νια της κρί­σης αμ­φι­σβη­τή­σει την κυ­ριαρ­χία ορι­σμέ­νων βρα­χο­νη­σί­δων, που δεν ανα­φέ­ρο­νταν ρητά στις συν­θή­κες πα­ρα­χώ­ρη­σής τους στην ελ­λη­νι­κή επι­κρά­τεια. Αλλά ποτέ δεν είχε φτά­σει στην ακρό­τη­τα να θε­ω­ρεί ότι το γε­γο­νός της επα­να­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης των ακραί­ων ελ­λη­νι­κών νη­σιών δεν εί­ναι απλώς μια πα­ρα­βί­α­ση των σχε­τι­κών συν­θη­κών, αλλά συ­νι­στά και λόγο που οδη­γεί στην αμ­φι­σβή­τη­ση της ελ­λη­νι­κής κυ­ριαρ­χί­ας πάνω σε αυτά. Με άλλα λό­για η Τουρ­κία ισχυ­ρί­ζε­ται ότι η απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση που επι­βλή­θη­κε στην Ελλά­δα, με τη Σύμ­βα­ση της Λωζάν­νης (1923) για τα ανα­το­λι­κά νη­σιά του Βόρειου και Κεντρι­κού Αιγαί­ου και τη Συν­θή­κη των Παρι­σί­ων (1947) για τα Δωδε­κά­νη­σα, απο­τε­λεί όρο για την κυ­ριαρ­χία στα νη­σιά και πως η πα­ρα­βί­α­σή του συ­νι­στά πα­ρα­βί­α­ση που αί­ρει το δι­καί­ω­μα κυ­ριαρ­χί­ας πάνω σε αυτά. Το φυ­σι­κό συ­μπέ­ρα­σμα θα ήταν, λοι­πόν, ότι η επα­να­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση των νη­σιών έχει ως απο­τέ­λε­σμα την άρση της κυ­ριαρ­χί­ας τους και την… από­δο­σή τους στους προη­γού­με­νους κυ­ρί­αρ­χους, δη­λα­δή την Τουρ­κία και την Ιτα­λία!

Ας πά­ρου­με τα πράγ­μα­τα με τη σει­ρά για να δια­πι­στώ­σου­με το πόσο ανε­δα­φι­κό και σου­ρε­α­λι­στι­κό εί­ναι αυτό το επι­χεί­ρη­μά της: Το κα­θε­στώς των ανα­το­λι­κών νη­σιών του Αιγαί­ου διέ­πε­ται από τρεις χω­ρι­στές συμ­βά­σεις: όσον αφο­ρά τη Λήμνο και τη Σαμο­θρά­κη (ομού με τα τουρ­κι­κά νη­σιά Ιμβρο, Τένε­δο και τις Λαγού­σες νή­σους), η απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση κα­θο­ρί­ζε­ται από τη Σύμ­βα­ση της Λωζάν­νης (1923) και απο­σκο­πεί στην προ­στα­σία των Στε­νών. Τα νο­τιό­τε­ρα νη­σιά (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικα­ρία) διέ­πο­νται από τη Συν­θή­κη Ειρή­νης της Λωζάν­νης (1923). Ενώ, τέ­λος, για τα Δωδε­κά­νη­σα κα­θιε­ρώ­νε­ται απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση με τη Συν­θή­κη των Παρι­σί­ων (1947), που απο­δί­δει τα νη­σιά αυτά στην Ελλά­δα.

Και όσον αφο­ρά τη Σύμ­βα­ση της Λωζάν­νης, αυτή αντι­κα­τα­στά­θη­κε πλή­ρως, και κα­ταρ­γή­θη­κε, από τη Συν­θή­κη του Montreux (1936). Βέβαια, και από λά­θος της ελ­λη­νι­κής αντι­προ­σω­πεί­ας, δεν προ­βλέ­φθη­κε κατά τις δια­πραγ­μα­τεύ­σεις, να πε­ρι­λη­φθούν ονο­μα­στι­κά τα ελ­λη­νι­κά νη­σιά, στις υπό κα­τάρ­γη­ση δια­τά­ξεις (σε αντί­θε­ση με τα τουρ­κι­κά). Αλλά δε­δο­μέ­νης της κα­τάρ­γη­σης, ή μάλ­λον της αντι­κα­τά­στα­σης της Σύμ­βα­σης από μια νε­ό­τε­ρη, όπου ου­δε­μία μνεία γί­νε­ται για την απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σή τους, συ­νά­γε­ται ότι για τα νη­σιά αυτά, του συ­στή­μα­τος των Στε­νών, δεν ισχύ­ει η ρή­τρα της απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης μιας κα­ταρ­γη­μέ­νης Σύμ­βα­σης. Κάτι και που οι Τούρ­κοι ανα­γνώ­ρι­σαν. Στις 6 Μαΐου 1936 ο τούρ­κος πρε­σω­ευ­τής στην Αθήνα έγρα­φε προς τον έλ­λη­να πρω­θυ­πουρ­γό: «Κατʼ εντο­λήν της κυ­βερ­νή­σε­ώς μου… εί­μα­στε εξ ολο­κλή­ρου σύμ­φω­νοι όσον αφο­ρά στη στρα­τι­κο­ποί­η­ση αυ­τών των δύο νη­σιών ταυ­τό­χρο­να με τον εξο­πλι­σμό των Στε­νών». Οπως επί­σης ο τούρ­κος υπουρ­γός Εξω­τε­ρι­κών Ρου­στού Αράς δή­λω­σε, κατά τη διάρ­κεια της κύ­ρω­σης της Συν­θή­κης του Montreux, ενώ­πιον της τουρ­κι­κής Εθνο­συ­νέ­λευ­σης: «Οι δια­τά­ξεις που ανα­φέ­ρο­νται στα νη­σιά Λήμνος και Σαμο­θρά­κη, τα οποία ανή­κουν στη φίλη και γεί­το­να Ελλά­δα και ήσαν απο­στρα­τιω­τι­κο­ποι­η­μέ­να, βά­σει των σχε­τι­κών δια­τά­ξε­ων της Σύμ­βα­σης της Λωζάν­νης, κα­ταρ­γού­νται και αυ­τές από τη Σύμ­βα­ση του Montreux».

Σχε­τι­κά, τώρα, με τη Συν­θή­κη της Λωζάν­νης, θα λέ­γα­με ότι οι σχε­τι­κές δια­τά­ξεις απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης εί­ναι πα­ρω­χη­μέ­νες. Οι δια­τά­ξεις αυ­τές, όπως και ανά­λο­γες σε άλ­λες διε­θνείς συμ­βά­σεις, απο­σκο­πούν στη δια­τή­ρη­ση της ει­ρή­νης, για μια σύ­ντο­μη πε­ρί­ο­δο, που ακο­λου­θεί μια εμπό­λε­μη κα­τά­στα­ση ανά­με­σα σε δύο χώ­ρες, και πε­ριο­ρί­ζει μια επα­νά­λη­ψη των εχθρο­πρα­ξιών ανά­με­σά τους. Οταν, με τον χρό­νο, εξα­λει­φθεί αυ­τός ο κίν­δυ­νος, τότε και η ση­μα­σία αυ­τών των ρη­τρών μειώ­νε­ται, και οι δια­τά­ξεις αυ­τές δεν ισχύ­ουν. Η­ Ελλά­δα και η Τουρ­κία, στο διά­στη­μα των πε­ρί­που 100 χρό­νων που μας χω­ρί­ζουν από την επι­κύ­ρω­ση αυ­τής της Συν­θή­κης, έχουν ανα­πτύ­ξει σχέ­σεις φι­λί­ας και συ­νερ­γα­σί­ας (ιδιαί­τε­ρα τη δε­κα­ε­τία του 1930) που δι­καιο­λο­γούν την κα­τάρ­γη­ση αυ­τών των δια­τά­ξε­ων.

Εξάλ­λου αν οι ρή­τρες απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης ήταν η αί­ρε­ση για την κυ­ριαρ­χία των νη­σιών, αυτό θα έπρε­πε να είχε το­νι­στεί ρητά από τη Συν­θή­κη, κάτι που δεν έγι­νε. Και για ένα τέ­τοιο σο­βα­ρό ζή­τη­μα, όπως εί­ναι η κυ­ριαρ­χία του κρά­τους πάνω σε εδά­φη, δεν χω­ρούν υπο­νο­ού­με­να που να υπο­κα­θι­στούν τη ρητή ανα­φο­ρά.

Τέλος, με την πε­ρί­πτω­ση των Δωδε­κα­νή­σων, η Συν­θή­κη των Παρι­σί­ων προ­βλέ­πει ότι «αι ανω­τέ­ρω νή­σοι θα απο­στα­τιω­τι­κο­ποι­η­θώ­σι και θα πα­ρα­μεί­νουν απο­στρα­τιω­τι­κο­ποι­η­μέ­ναι». Αυτή η ανα­φο­ρά στο «θα πα­ρα­μεί­νουν» μπο­ρεί να δι­καιο­λο­γεί μια διαρ­κή απο­στρα­τι­κο­ποί­η­ση, ανε­ξαρ­τή­τως συν­θη­κών. Αλλά η Τουρ­κία δεν εί­ναι εις θέση να την επι­κα­λε­στεί, δε­δο­μέ­νου ότι δεν απο­τε­λεί μέ­ρος της Συν­θή­κης των Παρι­σί­ων. Και δε­δο­μέ­νου ότι τα μέρη δεν την έχουν επι­κα­λε­στεί, παρά την επα­να­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σή τους εκ μέ­ρους της Ελλά­δας. Εξάλ­λου, το γε­γο­νός της επα­να­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης ου­δό­λως θί­γει την κυ­ριαρ­χία της Ελλά­δας στα νη­σιά, για τους ίδιους λό­γους που ανα­φέ­ρα­με πα­ρα­πά­νω.

Τέλος το εφεύ­ρη­μα της «γα­λά­ζιας πα­τρί­δας» εί­ναι ένα πυ­ρο­τέ­χνη­μα, κα­θώς οι θα­λάσ­σιες ζώ­νες που πε­ρι­λαμ­βά­νει δεν της ανή­κουν, κα­θώς θα πρέ­πει προη­γου­μέ­νως να οριο­θε­τη­θούν. Πράγ­μα­τι, κατά το εθι­μι­κό δί­καιο της θά­λασ­σας, το πα­ρά­κτιο κρά­τος απο­κτά δι­καιώ­μα­τα, πέρα από την αι­για­λί­τι­δα ζώνη του, μόνο αφού έχει οριο­θε­τή­σει με τα αντι­κεί­με­να ή πα­ρα­κεί­με­να κρά­τη τις θα­λάσ­σιες ζώ­νες του (υφα­λο­κρη­πί­δα, απο­κλει­στι­κή οι­κο­νο­μι­κή ζώνη), Συνε­πώς η «γα­λά­ζια πα­τρί­δα» φα­νε­ρώ­νει τις διεκ­δι­κή­σεις της Τουρ­κί­ας στο Αιγαίο και στη Μεσό­γειο, και τί­πο­τα πα­ρα­πά­νω.

Πάντως, όλες αυ­τές οι μο­νο­με­ρείς ενέρ­γειες της Τουρ­κί­ας φα­νε­ρώ­νουν το πώς γι­γα­ντώ­νο­νται και αξιο­ποιού­νται απλές αι­τιά­σεις με την πά­ρο­δο του χρό­νου, και πως θα πρέ­πει να επι­χει­ρή­σου­με να λύ­σου­με τα προ­βλή­μα­τα με την Τουρ­κία προ­τού πε­ραι­τέ­ρω πά­ρουν ανε­ξέ­λεγ­κτες δια­στά­σεις.

 

Πηγή: Τα Νέα 4-5 Δεκ. 2021