Προκλήσεις και προοπτικές για το Ευρωπαϊκό Σχέδιο
Του ΣΩΤΗΡΗ ΝΤΑΛΗ
Πριν από 80 χρόνια τον Ιούνιο του 1941, μέσα από την τραγωδία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έβγαινε μια ελπίδα για την επόμενη μέρα. Σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης Ιταλών αντιφασιστών, στο Βεντοτένε, ένα μικρό νησάκι απέναντι από τη Νάπολη, ο Αλτιέρο Σπινέλλι, ο Ερνέστο Ρόσσι και ο Ευγκένιο Κολόρνι, αναστοχάστηκαν πάνω στην ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης χωρίς πολέμους. Κατέληξαν σε ένα κείμενο που το έβγαλαν κρυφά από το στρατόπεδο και το οποίο σημάδεψε θετικά την Ιστορία της μεταπολεμικής Ευρώπης. Με το όνομα «Μανιφέστο του Βεντοτένε», υιοθετήθηκε ως το Μανιφέστο της Ευρωπαϊκής Αντίστασης και ως το προγραμματικό κείμενο του Φεντεραλιστικού Ευρωπαϊκού Κινήματος.
Δέκα χρόνια αργότερα, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο, υπέγραφαν στο Παρίσι στις 18 Απριλίου του 1951, την ιστορική Συνθήκη που δημιουργούσε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) και έβαζε τις βάσεις για την ειρήνη, τη συμφιλίωση και τη συνεργασία στην Ευρώπη.
Με αφορμή ημερομηνίες ορόσημα, όπως ο Ιούνιος του 1941 με το Μανιφέστο του Βεντοτένε και η 18η Απριλίου του 1951 με την υπογραφή της ΕΚΑΧ, πρέπει να θυμόμαστε τις φρικαλεότητες του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και να αναλογιζόμαστε αυτά που ακολούθησαν στη δεκαετία του 1950, όταν πρωταγωνίστησε μια γενιά που πίστευε ότι πάνω στα ερείπια και στις στάχτες του πολέμου μπορούσε να οικοδομηθεί μια καλύτερη Ευρώπη που θα ενέπνεε όλο τον κόσμο.
Την τελευταία δεκαπενταετία το Ευρωπαϊκό Σχέδιο θόλωσε και η ΕΕ βρέθηκε εγκλωβισμένη σε μια πολυεπίπεδη κρίση που χρωματίστηκε από την απόρριψη του Ευρωσυντάγματος το 2005, την κρίση της Ευρωζώνης το 2010, την προσφυγική κρίση το 2015, την κρίση του Brexit το 2016 και πιο πρόσφατα την κρίση της πανδημίας. Αυτή η πολυεπίπεδη κρίση απείλησε τον βασικό πυλώνα του ευρωπαϊκού σχεδίου, τη συνοχή, και ενίσχυσε την απόκλιση των κρατών-μελών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα η Ευρωζώνη έχοντας ήδη αντιμετωπίσει την κρίση του ευρώ και τη χρηματοπιστωτική κρίση, έπρεπε να αποφύγει λάθη εκείνης της περιόδου. Στόχος ήταν να μην επαναληφθούν ζημιές διαρκείας στην οικονομία της Ευρωζώνης. Όμως προηγουμένως η ΕΕ έπρεπε να ελέγξει την εξάπλωση της πανδημίας.
Αυτό που συγκρατούμε από την πρώτη φάση της διαχείρισης της κρίσης της πανδημίας του Covid-19, είναι το γεγονός πως σε άλλη μια κρίση φάνηκε πως το κλειδί για να ανταποκριθεί η ΕΕ στις σημερινές και μελλοντικές προκλήσεις είναι να εξοπλιστεί με την απαραίτητη κυριαρχία και αλληλεγγύη. Για να καθορίζει η ίδια το μέλλον της χρειάζεται περισσότερη κυριαρχία.
Ας συνεχίσουμε λοιπόν να λειτουργούμε συντονισμένα με αλληλεγγύη και με σεβασμό στο ρόλο της επιστήμης για να ξεπεραστεί η πανδημία και μετά θα ξαναδούμε τη νέα συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ και την αναζήτηση νέων εργαλείων και νέων δυνατοτήτων.
Είναι προφανής η ανάγκη για ένα πιο λειτουργικό σύστημα για την Ευρωζώνη, η οποία ούτως ή άλλως αποτελεί μέρος του προβλήματος γιατί είναι μια ατελής οικονομική και νομισματική ένωση χωρών –μελών με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η εμβάθυνση και ολοκλήρωση της Ευρωζώνης πρέπει να είναι ο βασικός άξονας των θεσμικών πρωτοβουλιών, τις οποίες θα συμπληρώνει το σχέδιο ανάπτυξης της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας, προκειμένου η ΕΕ να είναι σε θέση να εξασφαλίζει τη στρατηγική της αυτονομία, να μπορεί να διαχειριστεί τις διεθνείς κρίσεις μόνη της και να εγγυάται τα εξωτερικά σύνορά της.
Η νέα συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ οδηγεί εκ των πραγμάτων σε αναζήτηση μιας νέας αλληλεγγύης , όπου η σύγκλιση των συμφερόντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα συμπληρώνει και δεν θα ακυρώνει το εθνικό συμφέρον.
Η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης που ξεκίνησε επισήμως στις 9 Μαϊου την Ημέρα της Ευρώπης, θα επικεντρωθεί σε ζητήματα Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας, Κοινωνικής Ευρώπης και Ανάπτυξης, Κλιματικής Αλλαγής, Ψηφιακού Μετασχηματισμού, Εξωτερικού Ρόλου της ΕΕ και Ευρωπαϊκής Κυριαρχίας.
Το ζητούμενο είναι να καταλήξει σε προτάσεις που θα οδηγούν σε περισσότερη και καλύτερη Ευρώπη.
Σήμερα στην εποχή της δυστοπίας, με αλληλεγγύη και σεβασμό στις αξίες της ενωμένης Ευρώπης, μπορούμε να βγούμε από την κρίση της πανδημίας πιο δυνατοί γιατί οι ευρωπαίοι πολίτες χρειάζονται μια νέα φιλόδοξη ΕΕ.
Στη μετά covid εποχή η ΕΕ πρέπει να προχωρήσει με καλύτερη συνοχή και περισσότερη αλληλεγγύη για να φτάσει στην απαραίτητη κυριαρχία. Προηγουμένως πρέπει να εξηγήσει καλύτερα στους ευρωπαίους πολίτες, την προστιθέμενη αξία της, τη συμβολή της στη διεθνή σκηνή και τη σπουδαιότητα του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου της.
Προς αυτή την κατεύθυνση ίσως φανεί χρήσιμος ο ρόλος της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης.
*Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αν. καθηγητής στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Από τις εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορεί το βιβλίο του, Η ‘’Δύσκολη’’ Ευρώπη. Σε αναζήτηση της νέας Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης.
