ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΑΒΒΑΪΔΗ
Oι αναγνώστες του κειμένου που ακολουθεί, ας μου επιτρέψουν μία τίμια αλλά καθαρή εξήγηση: προβληματίσθηκα αρκετά, όταν οι υπεύθυνοι της εφημερίδας που σήμερα το φιλοξενεί, μου ζήτησαν να διατυπώσω τις όποιες σκέψεις μου για το Κυπριακό ζήτημα, το οποίο τις επόμενες ημέρες επανέρχεται στην επικαιρότητα. Αφορμή, η προσεχής άτυπη πενταμερής Διάσκεψη της Γενεύης (μορφή 5+1), όπου οι δύο εθνικές κοινότητες της Κύπρου, οι τρεις εγγυήτριες χώρες και η ΕΕ (η τελευταία σε ρόλο παρατηρητού), θα διερευνήσουν απόψεις, θέσεις, προθέσεις, και επιδιώξεις των εμπλεκομένων, για ενδεχόμενη μελλοντική επανέναρξη των προσπαθειών επίλυσης του προβλήματος υπό την αιγίδα (ανάγνωθι τις καλές υπηρεσίες) του ΓΓ/ΟΗΕ.
Στην διάρκεια του προβληματισμού μου, αναλογίσθηκα παρόμοιες προσπάθειες, προκλήσεις, συγκυρίες, παράθυρα ευκαιρίας, μαθήματα και παθήματα ων ουκ έστιν αριθμός, τα τελευταία πενήντα χρόνια τουλάχιστον. Και στο πλαίσιο που προανέφερα, το γεγονός ότι, κατά τις εισαγωγικές μας εξετάσεις των Ακολούθων Πρεσβείας στο ΥΠΕΞ το 1972, το θέμα που κληθήκαμε να αναπτύξουμε κατά την γραπτή δοκιμασία του μαθήματος της Διπλωματικής Ιστορίας, περιελάμβανε μία μόνο λέξη, «Κυπριακό». Νομίζω ότι αυτό αρκεί για να δώσει μία πρώτη εικόνα για το που ετοποθετείτο διαχρονικά η Κυπριακή εκκρεμότητα στις προτεραιότητες της ελληνικής διπλωματίας και δη στο μάθημα της Διπλωματικής Ιστορίας, το οποίο πάντοτε παρείχε μία καλή εικόνα της προετοιμασίας του κάθε υποψηφίου. Εξ όνυχος τον λέοντα δηλαδή.
Με τα δεδομένα αυτά ας προσπαθήσουμε τώρα να δούμε το που βρίσκονται σήμερα τα πράγματα που συνθέτουν το πρόβλημα της Κύπρου, υπό μορφή ερωτοαποκρίσεων και στο μέτρο που επιτρέπει η φύση του ζητήματος:
Ερώτηση: Υφίσταται σήμερα πρόβλημα της Κύπρου ή πρόβλημα της Ελλάδος ή πρόβλημα της ΕΕ ή πρόβλημα συμφερόντων τρίτων χωρών (ΗΠΑ-Ρωσία) στην περιοχή (Ανατολική Μεσόγειος/Μέση Ανατολή);
Ναι, υφίσταται για όλους και χρήζει προσπαθειών επίλυσης από όλους. Με άλλα λόγια τα τετελεσμένα του 1974 και οι συνέπειές τους συνιστούν ένα μη αποδεκτό «status quo» κατά τη ρητή έκφραση αποφάσεων του ΣΑ/ΟΗΕ.
Ερώτηση: Με δεδομένο ότι το Κυπριακό απετέλεσε ιστορικά το πρώτιστο ανοικτό θέμα της ελληνικής διπλωματίας, ποία είναι σήμερα η θέση του στον κάναβο των εξωτερικών σχέσεων της χώρας μας;
Το Κυπριακό εξακολουθεί να αποτελεί σήμερα (ιδίως μετά το Σκοπιανό και πέραν της ουσίας και μεθοδολογίας αντιμετωπίσεώς του), το πρωτεύον ανοικτό εθνικό θέμα στις εξωτερικές μας προτεραιότητες.
Ερώτηση: Πως τοποθετείται σήμερα το Κυπριακό ζήτημα, ενόψει των προσπαθειών επιβολής της Τουρκίας, ως της περιφερειακής δύναμης στην Ανατολική Μεσόγειο/Μέση Ανατολή/Καύκασο, και των συναφών γεωπολιτικών της φιλοδοξιών;
Σαφώς πιο δύσκολα και δη στον βαθμό που η επίλυση του Κυπριακού σε ένα παρόμοιο πλαίσιο τουρκικών προσπαθειών, καθιστά την αντιμετώπιση του ζητήματος πολύ πιο δυσχερή για την ελληνική διπλωματία, πράγμα που επίσης καθιστά μονόδρομο την ανάγκη ενεργού εμπλοκής τρίτων παικτών, του λεγόμενου (περιγραφικά) διεθνούς παράγοντος.
Ερώτηση: Η ανακάλυψη ενεργειακών κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο και η προσπάθεια της Τουρκίας να υφαρπάσει τα εν προκειμένω δικαιώματα της Κύπρου, δυσχεραίνει την επίλυση του Κυπριακού ή αντιθέτως αυξάνει την διεθνή πίεση για την επίλυσή του;
Σίγουρα συμβαίνει το πρώτο και εν δυνάμει μπορεί να συμβεί και το δεύτερο. Σίγουρα επίσης εμπλέκει εις βάθος τα ελληνικά συμφέροντα στις γειτνιάζουσες θαλάσσιες ζώνες της χώρας μας, καθώς και τρίτων χωρών της περιοχής. Επιπλέον υπάρχει και η ευρύτερη γεωπολιτική διάσταση σε σχέση με τα ενεργειακά αποθέματα στην περιοχή και η επιθυμία των ΗΠΑ να περιορίσουν, όσο το δυνατόν τον ρωσικό παράγοντα από την δεσπόζουσα ροή ρωσικών ενεργειακών πόρων προς την Δυτική Ευρώπη, μέσω της δυνατότητος που παρέχουν οι εν προκειμένω ενεργειακοί πόροι της Μεσογείου, Ανατολικής και αργότερα ίσως και της Κεντρικής (νοτίως Κρήτης/Ιονίου).
Ερώτηση: Ποίος ο ρόλος της ΕΕ εν προκειμένω; Θεσμικός, γεωπολιτικός, ενεργειακός;
Από το έτος 1988, οπότε η τότε ΕΟΚ ανεγνώρισε ότι το Κυπριακό επηρεάζει (affects) τις σχέσεις της με την Τουρκία, ο ρόλος και το ενδιαφέρον της ΕΕ για την επίλυση του Κυπριακού προβλήματος είναι πολλαπλός. Θεσμικός διότι η Κύπρος, ως κράτος-μέλος της, πρέπει να μπορεί να λειτουργεί με όλα τα δικαιώματα και υποχρεώσεις του, γεωπολιτικός διότι η Κυπριακή Δημοκρατία, ως κράτος-μέλος, πρέπει να ασκεί τις εξουσίες του, που πολλές από αυτές είναι και ευρωπαϊκές αρμοδιότητες, εφ’ολοκλήρου της επικρατείας της, χωρίς ξένα στρατεύματα και χωρίς δαμόκλειες εγγυήσεις με αυθαίρετα δικαιώματα μονομερών επεμβάσεων σε ευρωπαϊκό έδαφος. Τέλος, ενεργειακός διότι οι θαλάσσιες ζώνες της Κύπρου, βάσει πάντα του Δικαίου της Θαλάσσης, γίνονται σήμερα, με πρόσχημα το ανεπίλυτο του Κυπριακού, στόχος χονδροειδούς υφαρπαγής εκ μέρους της Τουρκίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα κυπριακά και ευρωπαϊκά συμφέροντα, περιλαμβανομένων εννοείται και των ελληνικών.
Ερώτηση: Δεδομένου ότι το Κυπριακό θα εξακολουθήσει να αποτελεί δυσεπίλυτο πρόβλημα και τα επόμενα χρόνια, ποία θα είναι η επήρειά του στις ούτως ή άλλως προβληματικές ελληνοτουρκικές σχέσεις;
Δυσμενέστατη, όχι μόνο λόγω της φύσεως του προβλήματος που αφορά κατοχή ξένου εδάφους (ευρωπαϊκού) από τρίτη χώρα και με όλες τις εντεύθεν απαράδεκτες συνέπειες, αλλά και διότι η διαιώνισή του αναδεικνύει, κατά τον εναργέστερο τρόπο, τις γεωστρατηγικές ανισορροπίες και αστάθειες στην περιοχή, ευνοεί διεισδυτικές φιλοδοξίες τρίτων σε ζωτικές περιοχές ευρωπαϊκών συμφερόντων, και τέλος ενισχύει τις λεγόμενες ασύμμετρες απειλές που ούτως ή άλλως υπήρχαν πάντοτε.
Και βεβαίως μετά τις ερωτοαποκρίσεις έρχεται η σειρά του πολιτικού λογαριασμού. Και τούτο διότι τα προσημειωθέντα δεν αποτελούν ακαδημαϊκή άσκηση, αλλά συνιστούν προκλήσεις εξωτερικής πολιτικής, τόσο για την Κυπριακή, όσο και για την Ελληνική ηγεσία.
Η δεύτερη θα εξακολουθήσει να προσφέρει απλόχερα την στήριξή της στην επιβίωση της Κύπρου ως ανεξαρτήτου και ομοσπόνδου κράτους (εάν βεβαίως αυτό ποτέ συσταθεί βάσει των αποφάσεων του ΣΑ/ΟΗΕ). Εάν αυτό δεν συμβεί, διότι η Τουρκία δεν το επιτρέψει στους Τουρκοκυπρίους προωθώντας την διχοτομική οδό των δύο κρατών, η Ελλάδα θα κληθεί να ενισχύσει την υπάρχουσα Κυπριακή Δημοκρατίας ως μέλος της ΕΕ και του ΟΗΕ.
Και τότε κανείς δεν θα μπορεί να ισχυρισθεί ότι κακώς η Ελλάς, ως εγγυήτρια δύναμη, μετέχει τις προσεχείς ημέρες στην Γενεύη, μιας ανιχνευτικής διαδικασίας σε σχήμα 5+1, ενώ παρόμοιο σχήμα είχε δοκιμασθεί στο παρελθόν στο τέλος της διαδικασίας των δικοινοτικών συνομιλιών. Η εν προκειμένω αντιστροφή (reversal) δικαιολογείται από τον ανιχνευτικό χαρακτήρα της προσεχούς διαδικασίας, ως προελέχθη, αλλά και από την ανάγκη εξασφαλίσεως διεθνών στηριγμάτων ενώπιον όσων πράττει και σήμερα η Τουρκία στην Κύπρο.
Οι εξελίξεις θα δείξουν εάν η μεθοδολογία αυτή παρέχει τα ελάχιστα εχέγγυα προόδου επί της ουσίας που, ούτως ή άλλως, απέχει σημαντικά.
Ο κ. Γεώργιος Σαββαΐδης είναι Πρέσβης ε.τ., πρώην ΓΓ ΥΠΕΞ και μέλος της Ειδικής Επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων για τον Φάκελο της Κύπρου.
