Η είσοδος του γεωγραφικού χώρου στην πολιτική ιστορία και η νέα ευρωπαϊκή ιδέα
Γράφει ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΟΥΛΑΔΑΚΗ
Η Μεσόγειος είχε και έχει πολλά ονόματα: η «Θάλασσά μας» (Mare Nostrum) για τους Ρωμαίους, η «Λευκή Θάλασσα» (Akdeniz) για τους Τούρκους, η «Μεγάλη Θάλασσα» (Yam gadol) για τους Εβραίους, η «Μεσαία Θάλασσα» (Mittelmeer) για τους Γερμανούς. Σύγχρονοι συγγραφείς έχουν προσθέσει κι άλλες ονομασίες όπως η «Εσωτερική Θάλασσα», η «Περίκλειστη Θάλασσα», η «Φιλική Θάλασσα», η «Πιστή Θάλασσα» των πολλών θρησκειών κ.ά. O Henry Laurens σημειώνει σε ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου «Η Μεσόγειος σε αναζήτηση του εαυτού της» (εκδ. Μελάνι, μτφ. Παναγιώτης Βογιατζής) ότι το 1832 ο Michel Chevalier θεωρούσε αυτήν τη θάλασσα ταυτόχρονα χώρο και ιδέα («Μεσογειακό σύστημα»), ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα η Μεσόγειος επινοείται για να περιγράψει έναν συγκεκριμένο χώρο, την υδάτινη έκταση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές ακτές, τις βορειοαφρικανικές και τις ασιατικές.
Η Μεσόγειος είναι μια «Υγρή Ηπειρος» που αγκαλιάζει πολλούς λαούς, πολιτισμούς και οικονομίες. Ένας βιότοπος ανθρώπων και πολιτισμών. Ο Σωτήρης Ντάλης, που υπογράφει την εισαγωγή στο βιβλίο των H. Laurens – Matthieu Rey, την περιγράφει ως θάλασσα της επικοινωνίας και της σύγκρουσης, των πολυθεϊσμών και των μονοθεϊσμών, του φανατισμού και της ανεκτικότητας.
Στις μέρες μας μετά την ανάπτυξη του Ατλαντικού και αργότερα του Ειρηνικού, η Μεσόγειος δεν είναι πια το κέντρο του δυτικού κόσμου, αφού με μια έννοια η παγκοσμιοποίηση και η ευκολία επαφής σε όλο τον πλανήτη έχει μετατρέψει τον κόσμο σε μια μεγάλη Μεσόγειο. «Γιατί λοιπόν να ασχοληθεί κανείς σήμερα με τη Μεσόγειο και τις πολιτικές της;» αναρωτιέται ο Matthieu Rey στα προλεγόμενα του βιβλίου. Να είναι οι εικόνες των εκατομμυρίων απελπισμένων που έφτασαν στην Ευρώπη για να γλιτώσουν από τη φρίκη του πολέμου και οι χιλιάδες που έχασαν τη ζωή τους στην προσπάθειά τους αυτή; Ή μήπως ο φόβος της τρομοκρατίας και του ριζοσπαστικού Ισλάμ που αντί να επιτρέψει μια πραγματική συνεννόηση, γίνεται συχνά αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης και επινόησης εχθρών οι οποίοι δήθεν απειλούν την ίδια την ύπαρξη του «ευρωπαϊκού πολιτισμού»;
Ο μεσογειακός χώρος είναι ένας πνεύμονας που σήμερα ασφυκτιά. Αν και οι πολιτισμοί μας είναι γεμάτοι επιρροές, εντούτοις οι πνευματικές ανταλλαγές έχουν δώσει τη θέση τους σε μια «νοοτροπία πολιορκίας» που κυριαρχείται από τον φόβο του άλλου. Οι σπαρακτικές εικόνες του μικρού Αϊλάν, του παιδιού από τη Συρία που το ξέβρασε η θάλασσα στην άμμο, στις τουρκικές ακτές το καλοκαίρι του 2015, μας υπενθυμίζουν, γράφει ο Matthieu Rey, τον σύνδεσμό μας με άλλους κόσμους, τους οποίους προσπαθούμε να ξεχάσουμε. Οι αραβικές εξεγέρσεις το 2010, ο πόλεμος στη Λιβύη και η συριακή κρίση που ακολούθησε οδήγησαν στην επανεμφάνιση των αντανακλαστικών ασφαλείας και στην «ασφαλειοποίηση» της μετανάστευσης. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας και η διαχείριση των μεταναστευτικών κρίσεων αποτελούν την κύρια πηγή προβληματισμού για τις κοινωνίες του Βορρά. Η ασφαλειοποίηση μάλιστα της μετανάστευσης χρησιμοποιήθηκε από ορισμένους πολιτικούς σε ευρωπαϊκά κράτη που θεωρούν τους μετανάστες και τους πρόσφυγες ως πολιτιστική απειλή. Εγινε σημαία για ακροδεξιά και λαϊκιστικά κόμματα και είναι αλήθεια ότι επηρέασε συνολικά τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Η Ευρώπη εγκλωβισμένη στην αντιμετώπιση του επείγοντος άρχισε να ξεχνά ότι ένας κλειστός κόσμος συντηρεί απλώς επικίνδυνες ψευδαισθήσεις.
Αλληλεπίδραση
Κι όμως όσο κι αν προσπαθούμε να απωθήσουμε, να αγνοήσουμε, να ξεχάσουμε την πραγματικότητα, η Μεσόγειος θα μας θυμίζει επίμονα ότι υπήρξε και συνεχίζει να είναι ένα από τα πιο ζωηρά μέρη αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνίες και κουλτούρες και έχει διαδραματίσει έναν ρόλο στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού που έχει ξεπεράσει κατά πολύ εκείνον οποιασδήποτε άλλης θαλάσσιας έκτασης. Το μεγαλείο της ιστορίας της Μεσογείου οφείλεται στην ποικιλομορφία της, στους εμπόρους και στη στροβιλώδη τροποποιησιμότητά της.
Σήμερα, σε μια εποχή όπου η πολιτισμική επιμειξία θα χαρίσει στους πολίτες του αύριο το προνόμιο να ανήκουν σε πολλούς κόσμους, το μέλλον της Μεσογείου δεν θα το χαράξουν οι φοβικοί αλλά εκείνοι που σαν τους σεφαραδίτες εμπόρους κάποτε θα μπορέσουν να υπερβούν τις διάφορες ταυτότητες, ξεπερνώντας τα πολιτιστικά, θρησκευτικά και πολιτικά σύνορα.
Όσο κι αν οι κοινωνίες των δύο ακτών ανακαλύπτονται αμοιβαία υπό τις χειρότερες περιστάσεις, φρικτούς πολέμους, τρομοκρατικές επιθέσεις, μετακινήσεις πληθυσμών και βαθιές κρίσεις και στις δυο πλευρές της Μεσογείου, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η Ευρώπη και ο αραβικός κόσμος είναι πολύ κοντά για να γυρίσει ο ένας την πλάτη του στον άλλο, γράφει ο Peter Harling στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου. Οφείλουμε να υπερβούμε τον κυκεώνα της υπερβολής και της φοβικότητας και των απλουστεύσεων που καλλιεργούνται από διάφορες κυβερνήσεις, κόμματα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αλλά και οι κυβερνήσεις κάποιων δυτικών κρατών με δυνατότητες παρέμβασης οφείλουν με τη σειρά τους να ξεπεράσουν την τάση τους υπέρ της διατήρησης ενός εύθραυστου status quo εξυπηρετώντας τα βραχυπρόθεσμα γεωπολιτικά τους συμφέροντα και δημιουργώντας τελικά τις προϋποθέσεις για τις επόμενες μεγαλύτερες κρίσεις.
Πηγή: ΝΕΑ – 17/04/2021
