Ιωάννη Ν. Γρηγοριάδη*
Η επιτάχυνση του πολιτικού χρόνου είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των εξελίξεων στην εσωτερική πολιτική σκηνή της Τουρκίας, η οποία θυμίζει όλο και περισσότερο την δεκαετία του 1990. Γεγονότα με σημείο αναφοράς το Κουρδικό ζήτημα κυριαρχούν στην επικαιρότητα. Από την μια ξεχωρίζει η απόφαση του ανωτάτου διοικητικού δικαστηρίου να επικυρώσει την κατάργηση του «όρκου του μαθητή», απορρίπτοντας την προσφυγή εναντίον της σχετικής διοικητικής πράξεως. Ένα από τα σύμβολα του αντικληρικαλιστικού κεμαλιστικού εθνικισμού, ο «όρκος του μαθητή» (öğrenci andı), ο οποίος απαγγελλόταν υποχρεωτικά σε όλα τα δημοτικά σχολεία από το 1933, καταργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2013 στα πλαίσια ενός «πακέτου εκδημοκρατισμού» για την ειρηνική λύση του Κουρδικού. Η απόφαση αυτή είχε τότε εξοργίσει κεμαλιστές και ακροδεξιούς, ενώ είχε τύχει της εγκρίσεως των ισλαμιστών και των μειονοτήτων. Δεδομένων των σχέσεων δικαστικής και πολιτικής εξουσίας στην Τουρκία είναι σαφές ότι η απόφαση αυτή έτυχε της εγκρίσεως της τουρκικής κυβερνήσεως.
Την ίδια στιγμή ο εισαγγελέας του ανωτάτου ακυρωτικού δικαστηρίου άσκησε δίωξη ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου για την απαγόρευση του φιλοκουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (Halkların Demokratik Partisi-HDP) και την στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων 687 στελεχών του. Αυτή η κίνηση αποτελούσε πάγιο αίτημα του ακροδεξιού Κόμματος Εθνικιστικής Δράσεως (Milliyetçi Hareket Partisi-MHP) και έλαβε χώρα την παραμονή του τακτικού συνεδρίου του Κόμματος, ώστε να μπορεί να εκληφθεί ως «κίνηση καλής θελήσεως» του μείζονος προς τον ελάσσονα κυβερνητικό εταίρο. Οι ενδοιασμοί της κυβερνητικής παρατάξεως αφορούσαν περισσότερο την πιθανότητα να επωφεληθούν εκλογικώς τα κόμματα του συνασπισμού της αντιπολιτεύσεως, αλλά εκάμφθησαν δεδομένων των αυξανομένων πιέσεων του ΜΗΡ.
Την ίδια στιγμή το τουρκικό κοινοβούλιο αποφάσισε την έκπτωση από το αξίωμα του βουλευτή του HDP Ομέρ Φαρούκ Γκεργκερλίογλου. Ο λόγος ήταν η επικύρωση μιας καταδικαστικής δικαστικής απόφασης λόγω μιας κοινοποίησης που έκανε στο Τουίτερ το 2016 υπέρ της ειρηνικής λύσεως του Κουρδικού. Ο τουρκικής καταγωγής, ισλαμιστικών πολιτικών καταβολών και ιατρός το επάγγελμα Γκεργκερλίογλου είχε συγκεντρώσει την γενική εκτίμηση για την μαχητική υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως ηγετικό στέλεχος μη κυβερνητικών οργανώσεων. Η εκλογή του με το ψηφοδέλτιο του HDP ήταν ένδειξη του ανοίγματος του φιλοκουρδικού πολιτικού κινήματος προς την τουρκική κοινωνία. Η στάση του υπέρ χιλιάδων διωκομένων υπό το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016 τον ξεχώρισε ανάμεσα στα μέλη του τουρκικού κοινοβουλίου αλλά και τον έθεσε στο στόχαστρο του κυβερνητικού συνασπισμού.
Πώς μπορεί να εξηγούνται αντιφατικές κινήσεις, όπως η επικύρωση της καταργήσεως ενός συμβόλου του τουρκικού εθνικισμού και η ένταση των διώξεων εναντίον του φιλοκουρδικού πολιτικού κινήματος και κάθε λογής αντιφρονούντων; Εξηγούνται αν θεωρήσει κανείς ότι αυτές οι κινήσεις δεν υπηρετούν κάποιο στρατηγικό σχεδιασμό για το Κουρδικό ζήτημα αλλά αποσκοπούν στην εμπέδωση του αυταρχικού προσωποκεντρικού χαρακτήρα του τουρκικού κράτους το οποίο ελέγχει και επικυρώνει όλους τους πολιτικούς συμβολισμούς. Υπό τους όρους αυτούς η κατάργηση του «όρκου του μαθητή» απομακρύνει ένα κεμαλιστικό σύμβολο προσδιορισμού της τουρκικότητος, το οποίο αμφισβητούσε το κυβερνητικό μονοπώλιο, ενώ η απαγόρευση του HDP και η δίωξη προβεβλημένων στελεχών του επιδιώκει να επιβεβαιώσει την κυριαρχική παρουσία του τουρκικού κρατικού μηχανισμού στην δημόσια ζωή και την δυσανεξία του προς κάθε αντιφρονούντα. Όλα αυτά θυμίζουν την κατάσταση -και τα αδιέξοδα- της Τουρκίας την δεκαετία του 1990. Δεδομένων των οικονομικών και διπλωματικών δυσχερειών, η επανάληψη των λαθών της δεκαετίας του 1990 καθιστά όλο και δυσχερέστερη την τακτική διαχείριση της πολιτικής επικαιρότητος και θα επιταχύνει τις πολιτικές εξελίξεις.
* Ο Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και Επικεφαλής του Προγράμματος Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ.
