Του ΣΩΤΗΡΗ ΝΤΑΛΗ
H συμπλήρωση δεκαεννέα χρόνων από την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, μας δίνει την ευκαιρία να επιχειρήσουμε έναν αναστοχασμό των γεγονότων εκείνης της περιόδου όταν, οι ΗΠΑ, έχοντας στο πλευρό τους ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο κι ένα μεγάλο μέρος του μουσουλμανικού κόσμου, μπορούσαν να εξαγγείλουν μια νέα αμερικανική εξωτερική πολιτική που όχι μόνο θα προσάρμοζε τον στρατιωτικό σχεδιασμό και την ευρωατλαντική ασφάλεια στην απειλή των δικτύων τρομοκρατών, αλλά και θα οικοδομούσε μια νέα διεθνή συναίνεση απέναντι στις διεθνείς απειλές.
Όμως μια ρεαλιστική εξωτερική πολιτική δεν ήρθε ποτέ, αντίθετα κυριάρχησε στις ΗΠΑ το ρεύμα σκέψης των νεοσυντηρητικών συμβούλων του Τζορτζ Μπους του νεότερου, προεξάρχοντος του Πωλ Γούλφοβιτς, καθώς και του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Ντικ Τσέινι, και του υπουργού άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ. Οι δύο τελευταίοι αξιωματούχοι, υιοθέτησαν την κοσμοθεωρία του Γούλφοβιτς και των συνοδοιπόρων του, που βασιζόταν στην μονομερή παγκόσμια παρουσία των ΗΠΑ, στον προληπτικό πόλεμο (ως μέσου εξουδετέρωσης ανεπιθύμητων καθεστώτων), και στην απαξίωση διεθνών οργανισμών – ιδίως του ΟΗΕ.
Η «αυτοκρατορία του κακού» της εποχής του Ρίγκαν, έγινε πλέον ό «άξονας του κακού». Και η ερμηνεία του δόγματος Μονρό από τον Ρούσβελτ, «ότι είχαμε το δικαίωμα να απομακρύνουμε για προληπτικούς λόγους όποια κυβέρνηση δεν μας άρεσε, έγινε το δόγμα Μπους, με τη μόνη διαφορά ότι εκτεινόταν σε ολόκληρο τον κόσμο. Το μόνο που χρειαζόταν κατά τον Μπους ήταν τα αμερικανικά πυρά, η αμερικανική αποφασιστικότητα και ένας συνασπισμός προθύμων», υποστήριζε πολύ εύστοχα ο Μπαράκ Ομπάμα στο βιβλίο του «Τολμώ να ελπίζω» (Εκδόσεις Πόλις).
O Μπους αντί να ενισχύσει τη συνοχή του αμερικανικού έθνους που ήταν απαραίτητη εκείνη την περίοδο και να αναβαθμίσει το ρόλο των ΗΠΑ ως στρατηγικού ηγέτη της Δύσης χρησιμοποίησε την 11η Σεπτεμβρίου ως πρόφαση για να ξεκινήσει δυο πολέμους για τους οποίους δεν υπήρχε σχεδιασμός για επιτυχή στρατηγική εξόδου(exit strategy). Η περίοδος εκείνη της διακυβέρνησης Τζορτζ Μπους θα μείνει στην Ιστορία όχι μόνο ως μια από τις μεγαλύτερες χαμένες ευκαιρίες κάθε αμερικανικής προεδρίας αλλά και ως η διακυβέρνηση που συνέβαλλε στη δημιουργία ενός δυστοπικού κόσμου.
Οι κινητήριες ιδέες της νεοσυντηρητικής σχολής, που διαδραμάτισε μείζονα ρόλο στη διοίκηση Μπους μέσω πολιτικών προσωπικοτήτων όπως ο Ντικ Τσέινι, o Ντόναλντ Ράμσφελντ, o Πολ Γούλφοβιτς ή ο Ρίτσαρντ Περλ , έχουν αναλυθεί με ιδιαίτερη σαφήνεια από τον επίσης νεοσυντηρητικό Ρόμπερντ Κέιγκαν, η επιρροή του οποίου στην κυβέρνηση Μπους ήταν σημαντική. Για τον Κέιγκαν, τα αίτια της διατλαντικής αντίθεσης είναι βαθιά και παλιά και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Την αντίθεση αυτή που περιγράφει ο Κέιγκαν την ενίσχυσε με «αποτελεσματικό» τρόπο ο Τραμπ. Ο Kέιγκαν μίλησε επίσης για μια διαφορετική «στρατηγική κουλτούρα» ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την Ευρώπη, σύμφωνα με την οποία, οι Αμερικανοί προτιμούν τις «τιμωρητικές» κυρώσεις για να «υποδείξουν» την καλή συμπεριφορά. Αντίθετα, οι Ευρωπαίοι προτιμούν τις διαπραγματεύσεις, τη διπλωματία και την πειθώ από τον καταναγκασμό. Είναι πρόθυμοι να επικαλεστούν το διεθνές δίκαιο, τις διεθνείς συνθήκες και τη διεθνή κοινή γνώμη για τη ρύθμιση των διαφορών. Προσφεύγουν στους οικονομικούς και εμπορικούς δεσμούς για να ενώσουν τα κράτη μεταξύ τους.
Απέναντι στους νεοσυντηρητικούς θεωρητικούς βρέθηκαν εκείνη την περίοδο σημαντικά πρόσωπα της αμερικανικής διανόησης και πολιτικής που αμφισβήτησαν έντονα την κυρίαρχη κοσμοθεωρία των νεοσυντηρητικών και θεώρησαν ότι η επιλογή της μονομερούς (ή διμερούς με την συνδρομή της Βρετανίας) δράσης θα παγίδευε τις ΗΠΑ σε μια φθοροποιό εμπλοκή στην ηπειρωτική Ασία, χωρίς προσχεδιασμένη στρατηγική απεγκλωβισμού και με κόστος την απομόνωση των ΗΠΑ από παραδοσιακούς της συμμάχους όπως τη Γαλλία και τη Γερμανία. Οι ίδιες προσωπικότητες όπως ο Τζότζεφ Νάι, πρωτοστατούν και σήμερα στην κριτική που ασκείται στον Ντόναλντ Τραμπ.
Με την εκλογή Ομπάμα το 2008, η πολιτική των ΗΠΑ, ακολουθώντας την κίνηση του εκκρεμούς, άρχισε σιγά-σιγά να επανέρχεται στους διεθνείς θεσμούς και στους κανόνες του πολυμερισμού. Για να βρεθούν οι ΗΠΑ και πάλιτο 2016 με τον Τραμπ σε μια διακυβέρνηση «λογικής» Τζορτζ Μπους με διαφορετικά χαρακτηριστικά βέβαια που επιχείρησε να τινάξει στον αέρα τη διατλαντική συνεργασία.
Σήμερα, ελπίδα όλων μας είναι να τελειώσει η διακυβέρνηση Τραμπ που δημιούργησε μόνο προβλήματα στη διεθνή πολιτική και ιδιαίτερα στις ευρωατλαντικές σχέσεις.
*Ο Σωτήρης Ντάλης είναι Αν. Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και συντονιστής της Μονάδας Έρευνας για την Ευρωπαϊκή και Διεθνή Πολιτική.
