ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΚΛΙΚΗ
Σε μια κοινωνία στην οποία κυριαρχεί επί δύο δεκαετίες ένας πολιτικός που, αρχικά με δημοκρατικές διαδικασίες, ώθησε στο περιθώριο τους πολιτικούς αντιπάλους του, βλέπουμε τα τελευταία χρόνια την μετάλλαξή του σε απόλυτο αυθέντη της χώρας του.
O Πρόεδρος Ερντογάν ξεκίνησε την άνοδo στο πολιτικό σκηνικό έχοντας προκαλέσει τη συμπάθεια της διεθνούς κοινότητας με τη σκληρή αντιμετώπισή του από την στρατοκρατούμενη Τουρκική Δημοκρατία που και τον φυλάκισε και του στέρησε τη δυνατότητα να ηγηθεί της κυβέρνησης του κόμματός του όταν αυτό βγήκε νικητής στις εθνικές εκλογές.
Μετά το σύντομο διάλειμμα Γκιουλ στην πρωθυπουργία, ο ανερχόμενος αστέρας της τουρκικής πολιτικής σκηνής πήρε τα ινία της χώρας και, παρά τις ανησυχίες που προκαλούσε τόσο στην Ευρώπη όσο και πέρα από τον Ατλαντικό για την θρησκευτική χροιά του κυβερνώντος κόμματός του, έδωσε κάποια δείγματα ήπιας προσέγγισης των σχέσεων της Τουρκίας με τους γείτονές της. Συγκρατημένη και με ερωτηματικά –λόγω πικρού παρελθόντος διμερών σχέσεων– αισιοδοξία υπήρξε και στην Ελλάδα. Τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησής του δεν είχαν να παρουσιάσουν την εξόφθαλμα προκλητική συμπεριφορά απέναντι στην Αθήνα που, επί δεκαετίες, είχαν ακολουθήσει προηγούμενες τουρκικές κυβερνήσεις. Δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που, είτε αυθόρητα είτε με λογική προσέγγιση, άφηναν να διαφανούν κάποιες ελπίδες για σταδιακή αλλαγή σκηνικού. Και, μάλιστα, δεχόμενοι επικρίσεις από τους κατ΄ έθος επιφυλακτικούς απέναντι σε οτιδήποτε αφορούσε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Σταδιακά μεν, αλλά σταθερά, ο νέος αστέρας του τουρκικού πολιτικού στερεώματος άρχισε με διάφορες μεθοδεύσεις να περιθωριοποιεί τις ένοπλες δυνάμεις –που, μέχρι τότε, είχαν τον τελευταίο λόγο σε οτιδήποτε αφορούσε τα μείζονα θέματα της χώρας– προώθησε σε καίριες θέσεις δικούς του ανθρώπους ενώ, παράλληλα, έκανε μεγάλη εξωτερική στροφή μεθοδεύοντας παρακινδυνευμένα την ανάδειξή του σε ηγέτη πανισλαμικής εμβέλειας.
Η Δύση παρακολούθησε τη μεταστροφή αυτή με προβληματισμό εκφράζοντας αγωνίες για την διατήρηση της Τουρκίας ως γεωστρατηγικού της πυλώνα, για το ενδεχόμενο απώλειας της μεγάλης της αγοράς και για το ενδεχόμενο στροφής της προς άλλες συμμαχίες και φιλίες. Όμως, οι επί πολλά χρόνια παγιωμένες θέσεις των δυτικών δεν κλονίστηκαν σοβαρά από τις ανησυχίες που προκαλούσε ο απολυταρχικός Ερντογάν που, αναθάρρησε από την ανοχή των συμμάχων του και έφθασε στο σημείο να προσβάλλει βάναυσα όσους δεν αποδέχονταν τις θέσεις του. Ασφαλώς, πρώτο του μέλημα ήταν η ενίσχυση της εικόνας του στο εσωτερικό και, όπως ήταν αναμενόμενο από πολλούς, το κατώρθωσε φθάνοντας στο σημείο να συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες στην Προεδρία της Δημοκρατίας.
Εθισμένος στη διαχρονική στρατοκρατική καταπίεση –φανερή ή κεκαλυμμένη– ο πολιτικός κόσμος της Τουρκίας πέρασε από τη φάση αμηχανίας απέναντι στον κ. Ερντογάν, σε πολιτικές αντιδράσεις εκφραζόμενος , κυρίως, από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Όμως, το μικρό διαμέτρημα του ηγέτη της τελευταίας όπως και αντιπολιτευτικές του μεθοδεύσεις δεν κατάφεραν να πείσουν το εκλογικό κοινό τού κυβερνώτος ΑΚΡ που αντλεί τη δύναμή του από τις μάζες της τουρκικής ενδοχώρας. Και ήλθε το “πραξικόπημα” του Ιουλίου του 2016 που έδωσε την ευκαιρία στον Τούρκο Πρόεδρο να ξεκινήσει ένα ευρύ ξεκαθάρισμα λογαριασμών με επιλογές που παραπέμπουν σε άλλες εποχές. Διαπομπεύσεις, μαζικές δίκες, ομαδικές απολύσεις, ατιμωτικές αποστρατείες και διαρκές κυνήγι μαγισσών. Όχι μόνο Τούρκοι πολίτες που διανοούνται να ασκήσουν κριτική, αλλά και ξένοι δημοσιογράφοι κινδυνεύουν να βρεθούν στο εδώλιο και από εκεί στις τουρκικές φυλακές για έκτιση βαρύτατων ποινών. Εικόνα σκοτεινή που περιέχει πρακτικές ξένες στις σύγχρονες δυτικές Δημοκρατίες.
Ο τιμωρός όμως των αντιφρονούντων συμπατριωτών του –πραγματικών ή εικαζομένων– δεν περιορίστηκε σε αυτούς. Στράφηκε προς τα έξω, ξιφούλκησε με το Ισραήλ, ήρθε σχεδόν στα χέρια με τη Ρωσία, εξύβρισε μαζικά την Ουάσιγκτον, τη Χάγη και το Βερολίνο. Κι όλ’ αυτά για να προβάλει, όπως πιστεύει, την ισχυρή του εικόνα στον ευρύ περίγυρο της Τουρκίας. Όχι μόνο ως απλής περιφερειακής δύναμης αλλά ως χώρας-ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου.
Η απόπειρα δεν τελεσφόρησε οι ελπίδες όμως του ιδιότυπου Προέδρου είναι ακόμα ζωντανές. Γι’ αυτό και έχοντας ως ένα από τα βασικά γνωρίσματα της πολιτικής του την διακινδύνευση, παίζει εν ου παικτοίς. Συμφιλιώνεται και, ουσιαστικά, συμμαχεί με τη Ρωσία, συνεργάζεται με το Ιράν, ξεκινώντας με την αποκάλυψη σε αυτό απόρρητων ισραηλινών στοιχείων και προχωρεί σε μεγάλη παραγγελία του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400.
Μεσολαβούν πολλά μέχρι την επίσκεψη στην Άγκυρα του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, κ. Τίλλεσρον. Ο τελευταίος, σε μια προσπάθεια επαναφοράς της Άγκυρας στην οδό της φρόνησης, συνομιλεί με τον Τούρκο Πρόεδρο επί τρεισήμισυ ώρες και χωρίς επαγγελματία διερμηνέα. Ο ρόλος ανατέθηκε στον Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών. Μέχρι στιγμής, τίποτε δεν είναι γνωστό για την ουσία των συνομιλιών αλλά δεν αποκλείεται να υπάρξει νέο επικοινωνιακό πυροτέχνημα του κ. Ερντογάν και να ακολουθήσουν αποκαλύψεις. Λιγότερο πιθανό είναι να μαθευτεί εάν στις συζητήσεις έγινε αναφορά στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και κυρίως στις πρόσφατες εξελίξεις στα Ίμια που, μόλις τρεις μέρες πριν την άφιξη του κ. Τίλλερσον στην Άγκυρα, κόντεψαν να ανοίξουν την πόρτα της περιπέτειας.
Δεν ενδείκνυται να περιμένει η ελληνική πλευρά τον έξωθεν από μηχανής θεό. Η τουρκική βουλιμία είναι γνωστή τοις πάσι, όμως επίσης γνωστή είναι η τήρηση ίσων αποστάσεων από πολλές πρωτεύουσες οσάκις η Άγκυρα προκαλεί προβλήματα απειλώντας στην Ελλάδα. Επί δεκαετίες σφυρηλατήθηκε η αντίληψη ότι η Τουρκία είναι ακρογωνιαίος λίθος της Δύσης. Και η τελευταία έκανε μεγάλες επενδύσεις σε αυτό. Έτσι, είναι πραγματικά δύσκολο να υπάρξουν μεταστροφές. Μπορεί ο κ. Ερντογάν να έχει εξωθήσει τα πράγματα πολλές φορές στα άκρα, μπορεί η Τουρκία, παρά την θεωρητική γεωπολιτική της αξία για την Δύση, να έχει εξελιχθεί σε έναν από τους κυριότερους παράγοντες αστάθειας στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, όμως οι δυτικές πρωτεύουσες, διατηρώντας την ελπίδα ότι η κατάσταση θα εξομαλυνθεί, είτε επί των ημερών του κ. Ερντογάν είτε μετά από αυτόν, είναι έτοιμες να λησμονήσουν τις τουρκικές ιδιορρυθμίες. Και, όταν η Άγκυρα προχωρήσει σε κάποιο συμφιλιωτικό νεύμα, να σπεύσουν προς συνέχιση της παλαιάς συνεργασίας με την εντύπωση ότι η Τουρκία θα έχει επιλέξει στην οδό της αρετής.
Η Αθήνα, από την πλευρά της , έχει πλήρη γνώση των διαθέσεων και των βλέψεων της Τουρκίας καλύτερα από κάθε άλλον. Γνωρίζει ακόμη ότι αν αυτή η χώρα συμμορφωνόταν με ό,τι επιβάλλουν οι διεθνείς κανόνες, οι διεθνείς συνθήκες και η αρχή της καλής γειτονίας, η Ελλάδα θα είχε κυριολεκτικά πολύ καλύτερη μοίρα. Σήμερα, με τον εξαιρετικά επικίνδυνο αυτόν γείτονά της, αναλίσκει τεράστιο πολιτικό και διπλωματικό κεφάλαιο, χρόνο, ενέργεια και πολύ χρήμα για την ασφάλειά της. Όσες προσεγγίσεις κι αν αποπειραθεί η Αθήνα, όσους κλάδους ελαίας κι αν προσφέρει στη γείτονά της, η Τουρκία δεν θα θελήσει να αντιληφθεί τη σημασία των κινήσεων αυτών. Γι’ αυτό και η Άγκυρα, ενάντια σε κάθε λογική έννοια, ονόμασε «Κλάδο Ελαίας» την στρατιωτική της επιχείρηση στο Αφρίν της Συρίας.
Σε αυτή την κατάσταση των –με διακυμάνσεις– απειλών, η Αθήνα οφείλει, πέρα από την επιβαλλόμενη διαρκή αναβάθμιση των Ενόπλων Δυνάμεών της και την διατήρηση του έμψυχου υλικού τους στο ύψιστο δυνατόν σημείο, να προχωρεί σε παραστάσεις προς τις πρωτεύουσες συμμάχων και εταίρων, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Βορειοατλαντική συμμαχία. Η επισήμανση της τουρκικής επιθετικότητας και της ψύχραιμης ελληνικής στάσης επιβάλλεται για λόγους καταγραφής ώστε να μην αφήνονται περιθώρια παραπλάνησης τρίτων από την προπαγάνδα και άλλες μεθοδεύσεις της Τουρκίας. Μαζί όμως με αυτό, η Ελλάδα οφείλει να είναι ενιαία, αποφασισμένη και να το αποδεικνύει έμπρακτα. Κι αυτό δεν σημαίνει επιθετική Ελλάδα. Στα σημεία των κρίσεων οφείλει να περνά το μήνυμα ότι οι παλληκαρισμοί δεν την φοβίζουν και ότι δεν γυρνά την πλάτη.
Γι΄αυτά, όμως, επιβάλλεται πνεύμα πολιτικής συναίνεσης. Οι πραγματικά πολλές φωνές και εκκλήσεις που ακούγονται, τουλάχιστον για συνεννόηση, φαίνεται να συγκινούν μόνο θεωρητικά. Στην πράξη, ουκ ολίγοι μηχανεύονται μόνο τρόπους προσέγγισης της εκλογικής πελατείας. Κι αρχίζει έτσι ξανά το μονότονο παιχνίδι της επίρριψης ευθυνών με την εντύπωση των πρωταγωνιστών του ότι αναβαθμίζουν την πολιτική τους εικόνα. Ψευδαίσθηση. Ευκαιριακά και μόνο, συλλέγουν ψήφους. Ίσως να μη συνειδητοποιούν ότι ο αυτοπεριορισμός τους σε θέατρο εντυπώσεων είναι ένας από τους κύριους λόγους που η κοινωνία μόνο επαίνους δεν τους επιφυλάσσει.
Με μια μόνιμα επικίνδυνη χώρα στα ανατολικά της, με μια απρόβλεπτη ηγεσία που αυξάνει με τη στάση της την αστάθεια στην περιοχή, με μια πολιτική που εμποδίζει στην πράξη τα κράτη που εργάζονται για την ειρήνη να συνεργασθούν και να εδραιώσουν την ασφάλεια, με μία ολοφάνερη επιθετικότητα που στοχεύει όχι στη συνεργασία, όχι στην σταθερότητα, όχι στην ειρήνη αλλά στην αποκλειστική εξυπηρέτηση των επίσημα διακηρυγμένων οθωμανικών βλέψεων της Τουρκίας, ο πολιτικός κόσμος της Ελλάδας οφείλει στο λαό της την ενιαία στάση που απαιτεί ο ίδιος για την ασφάλειά του.
Ο Γιώργος Κακλίκης είναι Πρέσβυς ε.τ.
