Του Σωτήρη Ντάλη*
Το 2017 γιορτάσαμε 60 χρόνια ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας από το 1957 , όταν υπεγράφησαν οι Συνθήκες της Ρώμης. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση εξασφάλισε μέχρι σήμερα στην Ευρώπη, ειρήνη, ευημερία και συνείδηση κοινότητας, προκειμένου να ξεπεραστούν οι αντιθέσεις που είχαν οδηγήσει σε δυο παγκοσμίους πολέμους. Με την ευρωπαϊκή ενοποίηση αντλήσαμε διδάγματα από αυτές τις αιματηρές αντιπαραθέσεις του παρελθόντος.
Πέρα από την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ευημερία, στις επιτυχίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης συμπεριλαμβάνονται κορυφαίες αρχές, όπως , δημοκρατία, ισότητα δικαιωμάτων, διαφάνεια, επικουρικότητα, αξιοπρέπεια του ανθρώπου, ελευθερία, αλληλεγγύη και ανεκτικότητα.
Αρχές και αξίες που υπογραμμίζουν πως η ΕΕ δεν είναι απλώς ένας οικονομικός χώρος αλλά κυρίως μια κοινωνία αξιών.
Σήμερα η Ευρωπαϊκή ενοποίηση σηματοδοτεί πρωτίστως την ειρήνη στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο που δοκιμάστηκε τόσο σκληρά στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Η Ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία σημαίνει όμως και ένα πρότυπο ανάπτυξης μοναδικό στον κόσμο, που συνδυάζει κάποιες πολιτικές αλληλεγγύης με αντικειμενικό σκοπό μια ανάπτυξη που πρέπει να συμμεριζόμαστε όλοι.
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την Ευρώπη σήμερα χωρίς την ΕΕ. Πόσο μάλλον , όταν σε λίγες μέρες αναλαμβάνει την Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ μια χώρα του πρώην ανατολικού μπλοκ. Η Βουλγαρία θα διαδεχθεί μια άλλη χώρα του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού», την Εσθονία. Το γεγονός αυτό από μόνο του επιβεβαιώνει την ιστορική σημασία που έχει το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Σήμερα, υπάρχει ένα μικρό «άγχος» στις Βρυξέλλες για το πώς θα διαχειριστεί τη διαδικασία η κυβέρνηση συνασπισμού της Βουλγαρίας, στην οποία συμμετέχει μια ομάδα τριών μικρών ακροδεξιών κομμάτων. Πρόκειται για κόμματα των οποίων τα ηγετικά στελέχη έχουν χρησιμοποιήσει πολλές φορές ρατσιστική ρητορική κι έχουν υποστηρίξει τη χρήση βίας εναντίον προσφύγων και μεταναστών. Αν σκεφτεί κανείς πως την Βουλγαρία θα διαδεχτεί τον Ιούλιο η Αυστρία, όπου κι εκεί έχουμε κυβέρνηση με συμμετοχή της άκρας Δεξιάς μπορούμε να φανταστούμε πως νιώθουν στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο και στο Παρίσι.
Στις αρχές Δεκεμβρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον Χάρτη Πορείας για την εμβάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης . Το σχέδιο είναι ιδιαίτερα φιλόδοξο και θέτει ένα χρονοδιάγραμμα 18 μηνών για την υλοποίησή των στόχων του, όπου μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου (ΕΜF) αλλά και η θέσπιση ενός ευρωπαίου υπουργού Οικονομικών. Σύμφωνα με αυτό το χρονοδιάγραμμα των 18 μηνών η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να βρει τρόπο να συνεργαστεί όσο δυνατόν πιο «δημιουργικά» με δυο κυβερνήσεις που δεν μοιάζουν να είναι «ερωτευμένες» με τις προτάσεις για περισσότερη και πιο αποτελεσματική ΕΕ.
Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά, η «έλλειψη» της Ευρώπης σημαίνει την «υποχώρηση» της Ευρώπης. Η Ευρώπη «σαν κενός χώρος» είναι η πραγματική παγίδα που η ίδια η Γηραιά Ήπειρος κινδυνεύει να στήσει στον εαυτό της.
Προσωπικά υποστηρίζω τη λογική της ομοσπονδιακής μεθόδου της ευρωπαϊκής ενοποίησης, τουλάχιστον σε επίπεδο Ευρωζώνης, η οποία προφανώς και δεν θα μας οδηγήσει άμεσα στη δημιουργία των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Θα μας επιτρέψει όμως να δουλέψουμε με το τρίγωνο των ευρωπαϊκών θεσμών, την Επιτροπή ως έκφραση του κοινοτικού συμφέροντος, το Συμβούλιο Υπουργών ως εκφραστή των εθνικών συμφερόντων και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως έκφραση των πολιτών. Μόνο μια πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης που θα συνοδεύει μια πραγματική Οικονομική και Νομισματική Ένωση θα ακυρώσει την ανάγκη για μια ηγεμονική δύναμη στην Ευρώπη.
Η πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το αν θα μπορέσει να προσαρμοστεί στις προκλήσεις του 21ου αιώνα και να συνδιαμορφώσει τη νέα ατζέντα της διεθνούς πολιτικής και των διατλαντικών σχέσεων.
Όπως φάνηκε στη μέχρι σήμερα πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η Ευρώπη επιβεβαιώνει την αξία της μόνον όταν επιδεικνύει την ικανότητά της να απαντά στις προκλήσεις της Ιστορίας.
Όσο για την πατρίδα μας, είναι μεγάλη ανάγκη η Ελλάδα να επανέλθει στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι με όρους αξιοπρεπούς κράτους-μέλους και όχι επαίτη. Η χώρα μας δεν βιώνει μια απλή “απόκλιση”, αλλά έναν πραγματικό κίνδυνο υποβιβασμού στη “βαλκανική καθυστέρηση”, για να δανειστώ τον όρο από τον συνάδελφό μου Γιάννη Βούλγαρη.
Η ευρωπαϊκή ενοποίηση πρέπει να ξαναγίνει στρατηγική επιλογή της χώρας μας.
*Επικ. καθηγητής διεθνούς πολιτικής και ευρωπαϊκής ενοποίησης στο τμήμα Μεσογειακών σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Πρόσφατο βιβλίο του, «Η ‘’δύσκολη’’ Ευρώπη σε αναζήτηση της νέας Ευρωπαϊκής αλληλεγγύης», εκδ. Παπαζήση 2017.
