ΝΤΟΡΑΣ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ
Πρώην υπουργού
Φέτος γιορτάσαμε την 60ή επέτειο της Συνθήκης της Ρώμης. Καθώς, λοιπόν, θυμόμαστε εκείνη τη Σύνοδο που έμελλε να γίνει η απαρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σήμερα το βιβλίο του Σωτήρη Ντάλη αποτελεί σημαντική συνεισφορά προς όλους εμάς που πιστεύουμε στην Ευρώπη και τις δυνατότητές της.
Η αναδρομή του είναι πολύ χρήσιμη. Εξίσου χρήσιμες είναι και οι διαπιστώσεις του. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια υποχωρούν οι επιτυχίες του σπουδαίου ευρωπαϊκού σχεδίου, καθώς η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια σειρά από προκλήσεις.
Για να είμαστε ειλικρινείς, θρυαλλίδα εξελίξεων αποτέλεσε η καθυστερημένη και αποσπασματική αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Το παραδοσιακό έθνος-κράτος κέρδισε έδαφος και η σχέση ισοτιμίας μεταξύ των χωρών σταδιακά έδωσε τη θέση της σε μια άτυπη σχέση ιεραρχίας. Αφήσαμε χώρο στους γνωστούς κερδοσκόπους να δράσουν ανενόχλητοι, δημιουργώντας νέα και δυσκολότερα προβλήματα από αυτά που ήδη υπήρχαν.
Ο Σωτήρης αναφέρει κάτι σημαντικό: «το να δώσουμε ώθηση στο ευρωπαϊκό σχέδιο σημαίνει να το κάνουμε να μοιάζει όχι σαν απειλή αλλά σαν απάντηση στις απειλές που τρέφουν τους φόβους, ενισχύοντας στην πραγματικότητα την ανάγκη να ενωθούμε». Συμφωνώ με αυτή τη θέση, μόνο που θα προσέθετα και κάτι ακόμα: σήμερα η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι περισσότερο κοντά από ποτέ, όμως εξίσου κοντά είναι και η ευρωπαϊκή αποσύνθεση. Όσο η Ένωση αδυνατεί να καθορίσει το δημόσιο διάλογο και να αναλάβει ενεργητική δράση, τόσο η ενοποίηση θα φαίνεται άπιαστο όνειρο.
Η Ευρώπη σήμερα είναι όντως «δύσκολη» διότι καλείται να υπερβεί μία σειρά από κρίσεις: την οικονομική, την προσφυγική, την κρίση ασφαλείας, το επικείμενο Brexit, την αναστάτωση στην ατλαντική ισορροπία μετά τη νίκη Τραμπ και την πολιτική απομονωτισμού και εθνοκεντρισμού που ο ίδιος επιχειρεί να εφαρμόσει. Η ευρωπαϊκή αμηχανία έχει απομακρύνει πολλούς πολίτες από το ενωσιακό εγχείρημα και έχει δώσει πάτημα στον αντιευρωπαϊκό εθνολαϊκισμό.
Οι απειλές του λαϊκισμού και του εθνικισμού δεν είναι απλά συμπτώματα της διαμαρτυρίας της εποχής μας. Είναι σοβαρές «ασθένειες» που αναπτύχθηκαν επειδή βρήκαν πρόσφορο έδαφος. Η έλλειψη οραματικής ηγεσίας στην Ευρώπη, η υποβάθμιση της διεθνούς μας θέσης και η ύφεση αποτέλεσαν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για την καλλιέργεια της αντιευρωπαϊκής ρητορικής. Επομένως, αυτές οι ασθένειες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με πρόχειρες λύσεις, με αναφορές στο λαμπρό παρελθόν και με χαμογελαστές οικογενειακές φωτογραφίες.
Πρέπει να εξηγήσουμε στους πολίτες γιατί η Ευρώπη είναι προς όφελός τους. Να προβάλουμε ότι ποτέ άλλοτε δεν είχαμε 72 χρόνια συνεχούς ειρήνης, σταθερότητας, ανάπτυξης και κοινωνικής αλληλεγγύης. Να απαντήσουμε στις post-truth κατηγορίες με ρεαλισμό: για παράδειγμα, χάρη στη συνεργασία μας, η Ευρώπη συγκαταλέγεται στους πρωτοπόρους της έρευνας και της επιστήμης.
Σωστά ο Σωτήρης Ντάλης αναφέρει ως πρόβλημα της Ένωσης τη συνεχή επίκληση των εθνικών συμφερόντων. Εξετάζοντας τις φάσεις στις οποίες βρήκε εμπόδια το ενωσιακό εγχείρημα, αντιλαμβανόμαστε ότι η πρωταρχική αιτία είναι διαχρονικά ίδια κι απαράλλαχτη: η εθνική οπτική που έχουν στα πράγματα τα κράτη-μέλη. Ο φόβος απώλειας κυριαρχίας και η μεταφορά εξουσιών εκτός χώρας, έχουν εμποδίσει κατά καιρούς τη μεγάλη προσπάθεια.
Οφείλουμε να συμφωνήσουμε ποια Ευρώπη θέλουμε τα επόμενα χρόνια. Προσωπικά, πιστεύω στην Ευρώπη. Πιστεύω σε ένα μοντέλο λειτουργίας που θα επιτρέπει τον καθορισμό του ευρωπαϊκού συμφέροντος πέρα από τις εθνικές διαιρέσεις. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε “περισσότερη” Ευρώπη, αν θέλουμε να συνδιαμορφώσουμε την ατζέντα του παγκόσμιου χωριού. Αν θέλουμε ανάπτυξη και θέσεις εργασίας, χρειαζόμαστε σταθερά βήματα εμπρός. Π.χ. για να μπορούμε να μιλάμε για κανονική Οικονομική και Νομισματική Ένωση –διότι σήμερα είναι περισσότερο νομισματική παρά οικονομική– οφείλουμε όλοι μαζί να προσδιορίσουμε τι μας λείπει.
Μας λείπει μια ολοκληρωμένη Τραπεζική Ένωση και ένα ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης καταθέσεων.
Μας λείπει η μετεξέλιξη του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, ώστε η Ευρωζώνη να μπορεί να κινηθεί αυτόνομα και να επιτύχει μεσοπρόθεσμα την έκδοση κοινού χρέους.
Μας λείπει ένα σχέδιο αντιμετώπισης κρίσεων ύφεσης που μπορούν να πλήξουν ασύμμετρα μεμονωμένα κράτη. Εδώ στην Ελλάδα το ζούμε με τον πιο σκληρό τρόπο.
Ένας τρόπος υπάρχει για να νικήσουμε τον αντιευρωπαϊκό λαϊκισμό και εθνοκεντρισμό: να συμφωνήσουμε όλοι για ένα θετικό όραμα που θα φέρει δουλειές, ανάπτυξη και ισορροπία Βορρά-Νότου. Που θα θέσει στον πολιτικό διάλογο τον ευρωπαϊκό πατριωτισμό ως αποτέλεσμα των κοινών αξιών μας. Διότι Ευρώπη δεν σημαίνει μόνο οικονομία. Σημαίνει ένα ολόκληρο σύστημα αξιών και ιδεών. Σημαίνει μια κοινή πορεία προς το μέλλον.
Επιπλέον, χρειαζόμαστε περισσότερη Ευρώπη, αν θέλουμε να διατηρήσουμε τους πολίτες μας ασφαλείς τόσο από εξωτερικούς όσο και από εσωτερικούς κινδύνους. Οι απειλές για την ασφάλειά μας είναι τόσο παραδοσιακής όσο και υβριδικής φύσεως. Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστούν είναι μέσω ενίσχυσης της συνεργασίας μας.
Και, φυσικά, η ελεύθερη μετακίνηση ατόμων εντός της Ένωσης πρέπει να συνδυαστεί με μια αποτελεσματική προστασία των εξωτερικών συνόρων. Το να κλείνουμε σύνορα, δεν είναι λύση. Λύση είναι να αλλάξει η φιλοσοφία μας για την ασφάλεια. Επιτέλους, ας συμφωνήσουμε στη σύσταση κοινής υπηρεσίας πληροφοριών και τη δημιουργία ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής. Σε ένα ασταθές διεθνές και περιφερειακό περιβάλλον, με την απειλή της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, χρειαζόμαστε αποτελεσματικό συντονισμό εσωτερικής, εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής.
Χρειαζόμαστε περισσότερη Ευρώπη, αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση. Και η δίκαιη κατανομή βάρους είναι αναγκαία ώστε να δείξουμε ότι στεκόμαστε ενωμένοι απέναντι στην κοινή πρόκληση.
Στο μεταξύ, επιτρέψτε μου μια αναφορά στην Ελλάδα. Η σημερινή πραγματικότητα δείχνει ότι η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων είναι εδώ. Αυτό δεν πρέπει να μας τρομάζει. Η χώρα μας ήταν ανέκαθεν στην πρώτη γραμμή. Μπήκαμε στην ΕΟΚ πριν την Ισπανία και την Πορτογαλία. Μπήκαμε στην Ευρωζώνη και στη Ζώνη Σένγκεν. Η Ελλάδα ανήκε και ανήκει στην πρώτη ταχύτητα.
Για να συνεχίσουμε στον ίδιο δρόμο, πρέπει να ανακτήσουμε την αξιοπιστία μας. Να υλοποιήσουμε ένα τολμηρό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων στην οικονομία και τη Διοίκηση. Προφανώς, η σημερινή κυβέρνηση είναι η πλέον ακατάλληλη για να το πετύχει.
Κι επειδή οι λαϊκιστές στην Ελλάδα περισσεύουν, ακούμε από διάφορες πλευρές κούφιες υποσχέσεις ότι δήθεν θα τα καταφέρουμε καλύτερα εκτός Ευρώπης. Θα είμαι ξεκάθαρη: στην οικονομία, το προσφυγικό, την εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια, η λύση για την πατρίδα μας βρίσκεται μόνον στην Ευρώπη. Όχι στην περιθωριοποίηση και τον απομονωτισμό. Χρειαζόμαστε την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, ακόμα και όταν δεν είναι τόσο γενναιόδωρη όσο θα περιμέναμε.
Ευθύνη έχουν και οι πολίτες που οφείλουν να σκεφθούν ψύχραιμα και με το μυαλό στραμμένο στο μέλλον. Να αξιολογήσουν τα ευρωπαϊκά επιτεύγματα και να δουν την Ένωση, όσο δύσκολη κι αν είναι, ως τη λύση στα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Με άλλα λόγια, να αντιληφθούν ότι ο λαϊκισμός δεν προτείνει λύσεις. Μοιράζει μόνο αναθέματα.
Επιπλέον, ευθύνες έχουν και οι μεγάλες χώρες. Φέρουν το ιστορικό και συμβολικό βάρος να πρωταγωνιστήσουν στην ανάσταση της ευρωπαϊκής ιδέας. Στην πράξη, η Γαλλία και η Γερμανία δεν μπορούν η μία χωρίς την άλλη. Ούτε και η Ευρώπη μπορεί να συνεχίσει χωρίς τη μία από αυτές. Ο Σωτήρης Ντάλης αναφέρει ότι η νίκη Μακρόν δίνει ελπίδα στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Όντως, οι γαλλικές εκλογές εξελίχθηκαν σε ρυθμιστικό παράγοντα για την Ευρώπη. Πήραμε, όμως, μια ανάσα. Ο πόλεμος κατά του λαϊκισμού και των άκρων συνεχίζεται. Μετά τις βουλευτικές εκλογές στη Γαλλία, ελπίζουμε στην αποκατάσταση των σχέσεων ανάμεσα σε Βερολίνο και Παρίσι. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την αρχή ενός νέου «πυρήνα της Ευρώπης» με την βούληση και την ικανότητα για εμβάθυνση της συνεργασίας.
Όσο δύσκολο κι αν είναι να παραμένει κανείς αισιόδοξος για την Ευρώπη, είναι ώρα να μετριαστεί η απαισιοδοξία. Ναι, η Ευρώπη είναι δύσκολη. Όμως είναι ισχυρή. Στο χέρι μας είναι να την κάνουμε ισχυρότερη.
Ένας είναι ο τρόπος: να επιβεβαιώσουμε την αξία της δείχνοντας ότι μπορεί να απαντήσει στις προκλήσεις της Ιστορίας.
* Παρέμβαση Ντόρας Μπακογιάννη στην παρουσίαση του βιβλίου του Σωτήρη Ντάλη, Η «δύσκολη» Ευρώπη (Εκδόσεις Παπαζήση) στον Ιανό στις 12 Ιουνίου 2017.
