ΡΙΧΑΡΔΟΥ ΣΩΜΕΡΙΤΗ
Kαι τώρα; Ευρώπη πολλών ταχυτήτων; Τολμηρό πολιτικό βήμα ΄Ενωσης; Έμμεση αποδοχή της πολιτικής των ακροδεξιών εθνικιστών ότι πρέπει να εμπιστευτούμε ξανά τις τύχες μας στα κράτη-έθνη που ευθύνονται για όλους τους ευρωπαϊκούς πολέμους και όλες τις κρίσεις ενώ μας οδηγούν στον μαρασμό; Και ποιά απάντηση πρέπει να δώσουμε στον Τραμπ, στον Πούτιν και στο παμφάγο οικονομικά Πεκίνο;
Ας υπενθυμίσουμε τα στοιχειώδη.
Το αίτημα για μια ομόσπονδη Ευρώπη διατυπώθηκε αμέσως μετά το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ οι ευρωπαϊκές πόλεις ήταν όπως σήμερα η Μοσούλη. Οι ευρωπαίοι, νικητές και ηττημένοι, έθαβαν ακόμα τα εκατομμύρια νεκρούς τους. Αναζητούσαν εκατομμύρια «εξαφανισμένους». Αλλά νικητές και ηττημένοι ξεκινούσαν ταυτόχρονα μια τεράστια προσπάθεια οικοδόμησης ή ανοικοδόμησης των δημοκρατικών τους θεσμών και της οικονομίας τους. Με μοναδική εξαίρεση εμάς που ωραίοι ως Έλληνες επιλέξαμε ή μας ανάγκασαν να επιλέξουμε ακόμα μερικά χρόνια εμφυλίου, καταστροφών και πένθους.
Το αίτημα για μια ενωμένη Ευρώπη διατυπώθηκε πάντως στη Δύση. Οι χώρες και οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης, που βρέθηκαν πολύ σύντομα κάτω από την εξουσία της σταλινικής ΕΣΣΔ δεν μπορούσαν και να το ήθελαν να το προσυπογράψουν. Η Τσεχοσλοβακία που αποπειράθηκε μια δημοκρατική διακυβέρνηση με τη συμμετοχή και του ΚΚ και μια ισορροπία στις διεθνείς της σχέσεις –ήταν πρόθυμη να δεχτεί το Σχέδιο Μάρσαλ– έζησε τον Φεβρουάριο του 1948 στυγνό πραξικόπημα, ακόμα και την αυτοκτονία και μάλλον εκπαραθύρωση του υπουργού εξωτερικών Γιαν Μάζαρυκ και μετατράπηκε και αυτή σε «Λαϊκή Δημοκρατία». Ήδη το 1949 πραγματοποιήθηκε στη Χάγη το μεγάλο Συνέδριο που οδήγησε στην ίδρυση της «Ευρωπαϊκής Κίνησης» με τη συμμετοχή εκατοντάδων συνέδρων όλων των πολιτικών παρατάξεων –και των ελληνικών– με εξαίρεση τα δυτικά ΚΚ που ακολουθούσαν τις επιταγές της Μόσχας. Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε το (διακρατικό) Συμβούλιο της Ευρώπης ενώ ένα χρόνο μετά υπογράφηκε στη Ρώμη, η Ευρωπαϊκή Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των βασικών ελευθεριών.
Οι οπαδοί της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήθελαν όμως περισσότερη και πιο ουσιαστική Ευρώπη. Ο ψυχρός πόλεμος τους διευκόλυνε. Το πρώτο μεγάλο βήμα ήταν η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (Γαλλία, Δυτική Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο και Ιταλία) για να αντικατασταθεί με τη συνεργασία και τον κοινό έλεγχο ο φονικός εθνικιστικός ανταγωνισμός που οδήγησε στους δύο μεγάλους πολέμους.
Η αρχιτεκτονική αυτής της κοινότητας που περιλάμβανε και συμβουλευτική συνέλευση ήταν σε μεγάλο βαθμό το πρότυπο για νέα βήματα ενοποίησης. Αλλά στο μεταξύ είχε κυριαρχήσει η διαμάχη Ανατολικής-Δύσης και ο φόβος. Οι Ευρωπαίοι, αδύναμοι ακόμα, είχαν εμπιστευτεί την άμυνά τους κυρίως στις ΗΠΑ. Και γρήγορα τέθηκε, όχι μόνο από τις ΗΠΑ, το θέμα της γερμανικής συμμετοχής.
Δηλαδή μιας νέας Βέρμαχτ; Απαράδεκτο για πολλούς Ευρωπαίους που έζησαν τον πόλεμο. Η Γαλλία πρότεινε έτσι τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας μέσα (φυσικά) στην πρόσφατη ακόμα τότε Ατλαντική Συμμαχία που θα περιλάμβανε και ορισμένες γερμανικές μονάδες ιεραρχικά υπαγόμενες, όπως όλες οι άλλες, αλλά σε μια κοινή πολυεθνική διοίκηση με ανώτατο αρχηγό τον (αμερικανό) στρατιωτικό αρχηγό του ΝΑΤΟ.
Το σχέδιο περιλάμβανε όμως και την διατύπωση μιας συνταγματικής χάρτας για την οργάνωση μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής. Αλλά το καταψήφισε η γαλλική εθνοσυνέλευση τον Αύγουστο του 1953. Που αποδέχτηκε ένα χρόνο μετά το χειρότερο. Δηλαδή την ίδρυση της Ένωσης Δυτικής Ευρώπης και τον αυτόνομο επανεξοπλισμό της Δυτικής Γερμανίας !
Το πλήγμα για την ευρωπαϊκή προοπτική ήταν τεράστιο ενώ το Λονδίνο προσπαθούσε να προωθήσει ένα σχέδιο Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών χωρίς κοινές πολιτικές. Ένας από τους πρωτεργάτες όμως της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ο Ζαν Μονέ, άνθρωπος με τεράστια πειθώ, οδήγησε την ηγεσία των «6» στην αποδοχή του τολμηρού για όλους σχεδίου της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Ως μέγα βήμα ξανά προς την σταδιακή πολιτική ενοποίηση. Έτσι, στη συνέχεια, η ΕΟΚ έγινε Ευρωπαϊκή Ένωση, πήγε να αποκτήσει σύνταγμα αλλά δυστυχώς οι Γάλλοι (ξανά!) δεν το αποδέχτηκαν κι ας αποδέχτηκαν το ευρώ χωρίς όμως κοινή οικονομική, δημοσιονομική και χρηματοπιστωτική πολιτική. Το πληρώνουμε πάντα.
Δεν είναι όμως αυτό το μόνο λάθος.
Δέχτηκαν πρώτα οι «6» την έμμεση και σαφώς διακρατικού χαρακτήρα ηγεμονία του γαλλο-γερμανικού άξονα που εγκαινίασαν ο Ντε Γκώλ και ο Αντενάουερ. Υποδέχτηκαν την Μεγάλη Βρετανία που κοίταζε πάντα προς την άλλη πλευρά του Ατλαντικού και –το είδαμε ήδη με την Θάτσερ ενώ το επιβεβαίωσε και το Brexit– δεν ενδιαφέρεται για πολιτικές κοινοτικής αλληλεγγύης παρά μόνο για «ελεύθερο εμπόριο». Υποδέχτηκαν χωρίς ουσιαστική περίοδο προσαρμογής –πολιτικής και οικονομικής– την Ανατολική Γερμανία και τις πρώην λαϊκές δημοκρατίες.
Κυρίως δεν ενίσχυσαν όσο έπρεπε πλέον τις εξουσίες της Ευρωβουλής, του μόνο εκλεγμένου σώματος της Ένωσης, ενώ ο συνδυασμός της μεταφοράς των κοινοτικών αποφάσεων από την Κομισιόν στο (διακρατικό) Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων (επινόηση του Ζισκάρ ντ Εσταίν) περιόρισε μαζί με τον χλωμό υπηρέτη των «μεγάλων» Μπαρόζο ό,τι απέμενε από τον περιορισμένο ομοσπονδιακό χαρακτήρα της ΕΕ. Περιορίζοντας και τη δημοκρατική νομιμοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρά την αύξηση των εξουσιών της εκλεγμένης πλέον Ευρωβουλής
Σε αντίθεση με την λαμπρή εποχή του Ντελόρ και των ηγετών που τον στήριζαν έχουμε έτσι σήμερα –παρά τον Γιούνκερ– μια άτολμη Ένωση. Άτολμη απέναντι στον ουσιαστικό οικονομικό και συνεπώς πολιτικό εθνικισμό του Σόϊμπλε. Και άτολμη για ουσιαστικές αποφάσεις:
▪ εσωτερικά για τον περιορισμό της αυτοτροφοδοτούμενης γραφειοκρατίας των Βρυξελλών ή, για να αναφερθούμε στα δικά μας για την ευρωπαϊκή και όχι ευρωατλαντική μέσω του ΔΝΤ επίλυση του ελληνικού προβλήματος.
▪ και εξωτερικά απέναντι στη Μόσχα, την Ουάσιγκτον και γενικά τους ευρωσκεπτικιστές για ζωτικά διεθνή προβλήματα όπως το προσφυγικό ή η προκλητική Τουρκία.
Και όμως όπως θα έλεγε ο μακαρίτης ηγέτης του ΚΚ Γαλλίας Ζωρζ Μαρσαί, ο κοινοτικός απολογισμός είναι συνολικά θετικός.
Εδραίωσε την ενδοευρωπαϊκή ειρήνη και τις δημοκρατικές διαδικασίες, κράτησε (παρά τις αξιώσεις των νεοφιλελευθέρων) το κοινοτικό κοινωνικό κεκτημένο, συνέβαλε αποφασιστικά στην αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Επέβαλε επιτέλους κανόνες και πολιτικές για την προστασία του περιβάλλοντος που οι εθνικές κυβερνήσεις δίσταζαν να αποφασίσουν για εκλογικούς λόγους, π.χ. για τις «χωματερές» στον τόπο μας. Και ενίσχυσε με σημαντικά ποσά έργα ανάπτυξης και βασικούς παραγωγικούς τομείς όπως η Γεωργία.
Και τώρα; Απλό: πρέπει να καταλάβουμε ό,τι κατάλαβαν οι Ολλανδοί και να αντιδράσουμε όπως αυτοί. Ότι η Ενωμένη Ευρώπη είναι η πιο σωστή προοπτική για την ειρήνη και την ανάπτυξη με την προϋπόθεση ότι θα προχωρήσει χωρίς νεοφιλελεύθερα δεσμά σε ουσιαστικές κοινές πολιτικές και στον δημοσιονομικό τομέα και στον χρηματοπιστωτικό.
Δηλαδή, συνοπτικά, με την πεποίθηση ότι η Ευρώπη είναι δική μας και δεν είναι το πρόβλημά μας. Αλλά η λύση του.
Ο Ριχάρδος Σωμερίτης, ως μέλος της Γραμματείας της Νεολαίας της Σοσιαλιστικής και Δημοκρατικής Κίνησης για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης και στέλεχος του περιοδικού «Ευρωπαϊκή Αριστερά», είχε πάρει στις αρχές της δεκαετίες του ’50 ενεργό μέρος στις διεργασίες για μια ομοσπονδιακή Ένωση της Ευρώπης. Το άρθρο αυτό, εδώ εμπλουτισμένο, δημοσιεύτηκε στο ειδικό ένθετο των «Νέων» για τα 60 χρόνια της Συνθήκης της Ρώμης.
