ΘΑΝΟΥ ΒΕΡΕΜΗ

Αντιπρόεδρου του ΕΛΙΑΜΕΠ
Ομότιμου Καθηγητή Ιστορίας του ΕΚΠΑ

H Κίνα πραγματοποίησε το πραγματικό μεγάλο της άλμα προς τα μπρος τα τελευταία σαράντα περίπου χρόνια με ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης που της επέτρεψαν να βρεθεί στη δεύτερη, μετά τις ΗΠΑ, θέση ως προς το ακαθάριστο εθνικό προϊόν.

 

Ένα περίεργο ανακάτεμα αυταρχικού συστήματος με ελευθερίες πλουτισμού θα προκαλούσαν σίγουρα εγκεφαλικό στον Μάο Τσε Τουνγκ και την γενεά των κομμουνιστών που κέρδισαν τον εμφύλιο με τους φιλελεύθερους εθνικιστές της Κουομιντάγκ.

Εμβληματική φυσιογνωμία ολόκληρη την μεταπολεμική περίοδο ως τον θάνατό του το 1976, ο Μάο ενέπνευσε ακόμα και τους ανίδεους δυτικούς αριστεριστές του 1968 στο επαναστατημένο φοιτητικό Παρίσι. Στην πραγματικότητα διέπραξε μερικά από τα εγκληματικότερα λάθη στην ιστορία της χώρας του, από την εξολόθρευση των σπουργιτιών, ως την πολιτισμική επανάσταση που στοίχισαν εκατομμύρια ζωές στην Κίνα. Το παράδοξο είναι ότι ελάχιστοι κινέζοι γνωρίζουν εις βάθος τα στραβοπατήματα του καθεστώτος του χάρη στον έλεγχο που ασκεί το κράτος στην εκπαίδευση. Έτσι δεν είναι περίεργο ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια επιστροφή της δημοφιλίας του «μεγάλου τιμονιέρη» με χιλιάδες προσκυνητές στον τόπο της γέννησής του.

Μέρος της επιστροφής του Μάο στη μνήμη των κινέζων οφείλεται στις κοινωνικές ανισότητες που δημιούργησε το σημερινό καθεστώς. Οι πιο ηλικιωμένοι θυμούνται με νοσταλγία την στροφή νοερά σε ένα υποτιθέμενο  ειδυλλιακό παρελθόν που όμως καμιά σχέση δεν έχει με την κακομοιριά της Κίνας του Μάο και των συντρόφων του.

Ο σημερινός Πρόεδρος της πολυπληθέστερης χώρας του κόσμου υπήρξε παραδόξως υπεύθυνος για την επιστροφή του Μάο. Ο Ξι Τζινπίν επαινεί με ζήλο την προσωπικότητα και το έργο του προκατόχου του. Το περίεργο είναι ότι ο Ξι προέρχεται από οικογένεια κομμουνιστών που υπέστησαν διωγμό κατά την Πολιτιστική Επανάσταση. Ο ίδιος ο Ξι βρέθηκε να ζει στα 15 του μέσα σε μια σπηλιά. Η οικογένεια αποκαταστάθηκε μόλις το 1978 μετά το τέλος της πολιτιστικής επανάστασης. Είναι άραγε η υποστήριξη προς τον Μάο ο τρόπος του Ξι να αποτρέψει την προσοχή του κόσμου από τις κοινωνικές αδικίες για τις οποίες ευθύνεται και ο ίδιος; Το φαινόμενο πάντως τροφοδοτείται από 700 εκατομμύρια χρηστών του internet. Το γεγονός ότι 36-40 εκατομμύρια πέθαναν από την πείνα κατά την εποχή του μεγάλου άλματος διαφεύγει της προσοχής των νέων που δεν έχουν εκτεθεί σ’ αυτές τις αλήθειες. Όσοι έχουν ακούσει κάτι, θεωρούν ότι οι ΗΠΑ και η CIA διέδωσαν τις κατηγορίες εις βάρος του Μάο. Υπάρχουν όμως μαρτυρίες από τον προσωπικό του γιατρό για τον ιδιωτικό του βίο που τον εκθέτουν ακόμα περισσότερο. Το βέβαιο είναι ότι, οι θαυμαστές του μεγάλου τιμονιέρη σήμερα προέρχονται από τις τάξεις των Κινέζων που δεν ευνοήθηκαν από την μεγάλη οικονομική ανάπτυξη της τελευταίας τριακονταετίας. Όσοι αυτόπτες προτιμούν το «δημιουργικό χάος» της μαοϊκής επανάστασης αποτελούν πλέον μειοψηφία στον πληθυσμό, οι υπόλοιποι αρκούνται στην φαντασία τους.

Ο μεγάλος σημερινός σκηνοθέτης του κινηματογράφου Ζία Ζανγκ Κε, πολύ νέος για να συγκρίνει την Κίνα της πενίας με την σημερινή, ασκεί παρόλα ταύτα σοβαρή κριτική κατά της διαφθοράς των δημοσίων υπαλλήλων και της βίας που εμφανίζεται στην καθημερινή ζωή. Μολονότι δεν είναι νοσταλγός του παρελθόντος, προβάλλει το κατεστραμμένο από την ανάπτυξη ανθρωπογενές περιβάλλον.

Ο Μάο είναι σήμερα ένα σύμβολο της Κίνας (αντίθετα από την μεταχείριση του Στάλιν στη Ρωσία), κάτι σαν τον Σινικό Τείχος και τον πήλινο στρατό. Για αυτούς που δεν γνώρισαν τις ελλείψεις του παρελθόντος και την τρομοκρατία, ο Μάο εμφανίζεται και σαν απειλή κατά των ανισοτήτων της σημερινής Κίνας.

Ο Jamil Anderlini των Financial Times (1-2 Οκτωβρίου 2016) σημειώνει ότι ο Πρόεδρος Ξι και πολλοί της Κυβέρνησής του, ενισχύουν την Μαολατρεία αλλά χωρίς να διαφημίζουν τις διαρκείς επιθέσεις του Μάο κατά των επιλέκτων της κοινωνίας και των ευνοημένων πάσης μορφής. Η προοπτική ενός τιμωρού ταράζει τον ύπνο τους.